De axolotl is een vriendelijk beestje. Hij lijkt immers altijd te glimlachen. Het gekke uiterlijk van deze salamander trekt bij velen de aandacht: een afgeplatte kop, kleine oogjes, drie paar uitwendige kieuwen en korte pootjes zonder zwemvliezen. In het midden van zijn rug zie je een lange kam. De axolotl behoort tot de familie van de zogenaamde molsalamanders (Ambystomatidae). Hij komt in het wild alleen in Mexico voor, leeft uitsluitend in het water en is een geliefd aquariumdier. De axolotl is een vrij grote salamander, met een lengte van zo’n 25 tot 30 centimeter. Lees hieronder meer over deze interessante amfibie.
Een Azteekse naam
Spreek ‘axolotl’ uit als ‘ax-oh-lot-ul’. Het waren de Azteken die deze unieke salamander zijn naam gaven. In het Azteeks betekent ‘atl’ water en ‘xolotl’ hond. Letterlijk vertaald betekent ‘axolotl’ dus ‘waterhond’. De wetenschappelijke benaming luidt ‘Ambystoma mexicanum’, wat zoveel betekent als ‘stompe mond uit Mexico’…
Zelden wit in het wild
Aquariumliefhebbers zijn gek op fraaie witte axolotls met mooie gekleurde kieuwen achter de kop. In het wild komen witte axolotls echter zelden voor. Meestal hebben ze een bruine of zwarte kleur. De witte variant is in feite een mutatie. Het is bekend dat een gemuteerde mannelijke axolotl naar Parijs werd overgebracht in 1863. De witte variant met zwarte ogen werd nadien intensief gekweekt. In dierenwinkels tref je vooral witte axolotls met donkere ogen aan, louter omdat deze variant er zo aantrekkelijk uitziet.
Pluimachtige kieuwen
Je zou denken dat er veren uitsteken achter zijn kop. Neen, de axolotl heeft geen pluimen op zijn lijf. Die pluimachtige uitsteeksels zijn in werkelijkheid levensnoodzakelijke kieuwen. De harige ‘draadjes’ aan de kieuwen dienen louter en alleen om het werkzame oppervlak te vergroten en zo de gasuitwisseling te bevorderen. Andere soorten salamanders bezitten ook kieuwen wanneer ze nog in het larvestadium zijn. Bij de meeste soorten verdwijnen de kieuwen echter tijdens de metamorfose van larve naar salamander. Niet dus bij buitenbeentje axolotl, die eigenlijk heel zijn volwassen leven in het larvestadium blijft….
Gehecht aan zijn thuis
Stan Shebs/wikicommons
De axolotl leeft alleen in het water, niet op het land. In het wild levende axolotls vind je slechts op één plaats op aarde: in de bergmeren en aangelegde kanalen ten zuiden van Mexico-stad, in het gebied Xochimilco. Tegenwoordig is het Chalcomeer zowat het enige overblijvende natuurlijke meer waarin de axolotl in het wild voorkomt. De soort heeft zich dus niet verspreid over een groot gebied. De axolotl is een echte vleeseter en vreet zowat alles wat er in zijn mond past: wormpjes, kleine vissen en insecten.
Bijna uitgestorven in de vrije natuur
Mexico-stad breidt voortdurend uit en dat gaat ten koste van het leefgebied van de axolotl. Het waterpeil in de meren daalt omwille van het afdammen van rivieren en de grote nood aan drinkwater. De natuurlijke habitat van de axolotl verdwijnt stilaan. De toenemende vervuiling van het leefgebied vormt eveneens een bedreiging voor de soort. In 1998 telden onderzoekers nog zo’n 6.000 in het wild levende axolotls, in 2014 waren er dat vrijwel geen meer. In gevangenschap wordt de axolotl echter nog volop gekweekt, vooral voor laboratoria en dierenwinkels. Wie graag een salamander houdt als huisdier, komt vaak bij de vriendelijke axolotl uit…
Smakelijke axolotls
Sinds mensenheugenis eet men axolotls. De oorspronkelijke bewoners van het Xochimilcogebied aten de dieren in grote aantallen. Nu is dat enkel nog mogelijk in bepaalde chique restaurants. De axolotl zou smaken zoals het vlees van een paling of zoals wit visvlees. Om het zelf te proeven, moet je wel naar exclusieve restaurants in Japan.
Een mythologische achtergrond
De Azteken noemden de axolotl naar hun god Xolotl, een godheid met een hondenkop. Xolotl was de god die de zielen van overledenen naar de onderwereld moest voeren. Volgens een Azteekse legende vreesde Xolotl dat hij vermoord zou worden en transformeerde zichzelf in een axolotl. Zo kon hij zich gemakkelijk verbergen voor zijn vijanden. Hij kon zich echter niet opnieuw omtoveren naar een godheid en was dus gedoemd om eeuwig in de meren van Xochimilco te blijven ronddwalen als salamander.
Heel zijn leven een kind
Van sommige mensen wordt weleens gezegd dat ze nooit volwassen worden. Bij een axolotl is dat echter altijd het geval. Het volwassen dier blijft eruitzien als een jong exemplaar, een verschijnsel dat ook wel neotenie wordt genoemd. Bij andere salamandersoorten vindt er normaal een metamorfose plaats van een larve naar een volwassen salamander. De axolotl blijft echter heel zijn leven in het larvestadium, behoudt zijn kieuwen en blijft in het water leven.
Vele lichaamsdelen groeien weer aan
De meeste amfibieën hebben er geen moeite mee om afgebeten of afgebroken ledematen weer te laten aangroeien. Regeneratie noemt men zoiets. Bij de axolotl is regeneratie uitgegroeid tot een ware kunst. Een ontbrekende poot? Bij de axolotl groeit de poot spontaan terug aan. Wordt dezelfde poot opnieuw afgebeten? Voor de tweede maal groeit de poot terug aan. Dat proces van regeneratie kan zich tientallen keren herhalen zonder littekens achter te laten. Niet alleen ledematen, ook de ruggengraat en zelfs de hersenen regenereren bij de axolotl. Een beschadigde ruggengraat herstelt zich tientallen keren zonder blijvende letsels. Als dat bij een mens eens zou kunnen…
Veel bestudeerd dier
Het unieke vermogen van de axolotl om kwijtgespeelde of beschadigde lichaamsdelen te regenereren, trekt natuurlijk de aandacht van wetenschappers. Als het mechanisme van regeneratie bij dieren zoals axolotls wordt ontsluierd, zou dit toepassingen kunnen vinden in de menselijke geneeskunde. Zo zou deze vriendelijke salamander weleens van groot belang kunnen worden voor de mensheid…