Oeakari’s zijn een van de meest opvallende apen van de Nieuwe Wereld. Deze primaten, die leven in de westelijke Amazonebekken in Zuid-Amerika, vallen direct op door hun kale, vaak felrode gezicht.
1. Ze hebben een opvallend kaal en rood gezicht
Het meest kenmerkende van oeakari’s, vooral de Rode Oeakari (Cacajao calvus), is hun volledig kale gezicht met een felrode huid.
Deze rode kleur wordt veroorzaakt door een netwerk van bloedvaten dicht onder de huid en het ontbreken van pigment (melanine). De intensiteit van de rode kleur wordt gezien als een teken van goede gezondheid; apen die ziek zijn (bijvoorbeeld door malaria) hebben vaak een bleker gezicht en zijn minder aantrekkelijk als partner.
2. Ze hebben de kortste staart van alle Zuid-Amerikaanse apen
In tegenstelling tot de meeste andere apen van de Nieuwe Wereld, zoals brulapen of kapucijnapen die lange grijpstaarten hebben, bezitten oeakari’s een opvallend korte, harige staart (meestal 15-18 cm lang).
Deze staart wordt niet gebruikt om te grijpen of te balanceren tijdens het klimmen, maar hangt er meer als een soort plumeau bij. Hun voornaamste manier van voortbewegen is behendig klimmen en springen met hun vier ledematen.
3. Ze leven in overstromingsbossen
Oeakari’s hebben een zeer specifieke habitatvoorkeur. Ze leven voornamelijk in ‘várzea‘ en ‘igapó’ bossen in het Amazonebekken. Dit zijn bossen die gedurende een groot deel van het jaar (enkele maanden) onder water staan tijdens het regenseizoen. Hun dieet en gedrag zijn sterk aangepast aan deze seizoensgebonden overstromingen, waarbij ze zich verplaatsen in de boomkruinen boven het water.
4. Hun dieet bestaat voornamelijk uit onrijpe zaden
Oeakari’s hebben een gespecialiseerd dieet dat grotendeels bestaat uit harde, onrijpe zaden en vruchten met een harde schil. Ze hebben krachtige kaken en gespecialiseerde tanden (met name grote hoektanden en kiezen) om deze harde objecten open te breken en bij het voedzame binnenste te komen. Ze eten ook bladeren, bloemen en soms insecten, maar zaden vormen de hoofdmoot, vooral in het droge seizoen.
5. Ze leven in grote, flexibele groepen
Oeakari’s zijn sociale dieren die leven in groepen die kunnen variëren van enkele individuen tot wel 100 apen of meer. De groepsstructuur is echter zeer flexibel. De grote groep splitst zich overdag vaak op in kleinere subgroepjes om te foerageren, en komt ’s avonds weer samen om te slapen in hoge bomen. Binnen de groep heerst een complexe sociale hiërarchie.
6. Er zijn vier erkende soorten oeakari’s
Traditioneel werd onderscheid gemaakt tussen de Rode Oeakari (Cacajao calvus) met zijn rode gezicht en de Zwartkopoeakari (Cacajao melanocephalus) met een zwart gezicht.
Recent genetisch en morfologisch onderzoek heeft echter geleid tot de erkenning van vier soorten: de Rode Oeakari, de Ayres Zwartkopoeakari, de Neblina Oeakari en de Aracá Oeakari. De laatste drie hebben allemaal een zwart gezicht maar verschillen in vachtkleur en verspreiding.
7. Ze communiceren met diverse geluiden en gezichtsuitdrukkingen
Hoewel ze niet zo luidruchtig zijn als bijvoorbeeld brulapen, gebruiken oeakari’s een reeks aan vocalisaties voor communicatie binnen de groep, waaronder klikkende geluiden, hoge gilletjes en grommen. Ook hun gezichtsuitdrukkingen, mogelijk versterkt door het kale gezicht, spelen een rol in sociale interacties, hoewel hier nog meer onderzoek naar nodig is.
8. Ze worden bedreigd door habitatverlies en jacht
Alle oeakari-soorten worden geconfronteerd met bedreigingen. Hun gespecialiseerde leefgebied, de overstromingsbossen, is kwetsbaar voor ontbossing door houtkap, landbouwuitbreiding en infrastructuurprojecten.
Daarnaast worden ze in sommige gebieden bejaagd voor hun vlees (‘bushmeat‘) of om als huisdier te worden verkocht. Vanwege hun beperkte verspreiding en specifieke habitat zijn ze extra gevoelig voor deze druk.
9. Ze planten zich langzaam voort
Oeakari’s hebben een relatief langzame voortplantingscyclus. Vrouwtjes krijgen meestal maar één jong per keer, na een draagtijd van ongeveer zes maanden. Er zit vaak een periode van twee jaar of meer tussen de geboortes. Deze trage reproductie betekent dat populaties zich maar langzaam kunnen herstellen van verliezen door jacht of habitatvernietiging.
10. De naam ‘oeakari’ komt mogelijk uit een inheemse taal
De oorsprong van de naam ‘oeakari’ (vaak gespeld als ‘uakari’) is niet helemaal zeker, maar wordt verondersteld afkomstig te zijn uit een van de Tupi-talen, gesproken door inheemse volkeren in het Amazonegebied. De exacte betekenis is onduidelijk. De wetenschappelijke geslachtsnaam Cacajao werd gegeven door de Franse naturalist Bernard Germain de Lacépède in 1799.
Oeakari’s zijn zonder twijfel enkele van de meest unieke primaten van Zuid-Amerika. Hun kale, rode gezicht, korte staart en gespecialiseerde levenswijze in de overstromingsbossen maken ze tot fascinerende studieobjecten. Helaas maakt hun afhankelijkheid van een specifiek en kwetsbaar habitat hen ook bijzonder gevoelig voor menselijke invloeden.
