Met zijn enorme spanwijdte, krachtige snavel en doordringende blik is de Europese zeearend (Haliaeetus albicilla) een van de meest imposante roofvogels van Europa en Azië. Deze majestueuze vogel, ook wel ‘vliegende deur’ genoemd vanwege zijn omvang, was ooit bijna uitgestorven in grote delen van zijn verspreidingsgebied, maar maakt dankzij beschermingsmaatregelen een spectaculaire comeback.
1. Het is een van de grootste roofvogels van Europa
De Europese zeearend is een reus onder de roofvogels. Volwassen vogels hebben een lichaamslengte van 70 tot 92 centimeter en een indrukwekkende vleugelspanwijdte die kan variëren van 1,9 tot wel 2,5 meter! Vrouwtjes zijn over het algemeen groter en zwaarder dan mannetjes, een kenmerk dat ‘omgekeerd geslachtsdimorfisme’ wordt genoemd en gebruikelijk is bij veel roofvogels. Hun gewicht ligt meestal tussen de 4 en 7 kilogram.
2. Zijn bijnaam ‘vliegende deur’ dankt hij aan zijn silhouet
Wanneer een zeearend hoog in de lucht zweeft, vallen zijn brede, rechthoekige vleugels en relatief korte, wigvormige staart op. Dit silhouet, gecombineerd met zijn enorme omvang, heeft hem de treffende bijnaam ‘vliegende deur’ opgeleverd. Het is een onmiskenbaar gezicht tegen de lucht.
3. Zeearenden vormen levenslange paarbanden
Deze roofvogels staan bekend om hun sterke paarbanden. Een mannetje en vrouwtje blijven meestal hun hele leven bij elkaar. Ze werken samen bij het bouwen en onderhouden van hun nest, het bebroeden van de eieren en het grootbrengen van de jongen.
Paren voeren vaak spectaculaire baltsvluchten uit, waarbij ze elkaar in de lucht vastgrijpen en al tuimelend naar beneden vallen, pas op het laatste moment weer loslatend.
4. Ze bouwen enorme nesten, ‘horsten’ genoemd
Zeearenden bouwen gigantische nesten, ook wel horsten genoemd, meestal hoog in oude, stevige bomen of soms op rotskliffen. Omdat ze hetzelfde nest jaar na jaar gebruiken en er steeds nieuw materiaal aan toevoegen, kunnen deze horsten enorme proporties aannemen. Ze kunnen meer dan 2 meter in diameter en 3 meter hoog worden en wel 1000 kilogram wegen! Het is een van de grootste nesten van alle vogelsoorten.
5. Hun dieet bestaat voornamelijk uit vis en watervogels
Zoals hun naam al doet vermoeden, zijn zeearenden sterk verbonden met waterrijke omgevingen. Hun belangrijkste voedselbron is vis, die ze met hun scherpe klauwen uit het wateroppervlak grijpen. Ze jagen ook actief op watervogels, zoals eenden, ganzen, meerkoeten en futen.
Daarnaast zijn het opportunistische eters die ook aas (dode dieren), kleine zoogdieren (zoals konijnen of muskusratten) en soms zelfs reptielen of amfibieën niet versmaden.
6. Ze hebben een krachtige snavel en scherpe klauwen
De zeearend is uitstekend uitgerust voor de jacht. Hij heeft een grote, zware, gehaakte snavel die perfect is voor het verscheuren van prooien. Zijn poten zijn sterk en voorzien van lange, vlijmscherpe klauwen (talons) waarmee hij glibberige vissen en andere prooien stevig kan vastgrijpen en doden. De onderkant van hun tenen heeft ruwe uitsteeksels (spicules) voor extra grip op gladde prooien zoals vis.
7. Volwassen vogels hebben een kenmerkende witte staart
Jonge zeearenden zijn overwegend donkerbruin van kleur, met een donkere snavel en ogen. Naarmate ze ouder worden, meestal na 4 tot 5 jaar, ontwikkelen ze hun volwassen verenkleed. Dit wordt gekenmerkt door een lichtere, grijsbruine kop en nek, een heldergele snavel en iris, en natuurlijk de opvallende, volledig witte staart, waaraan de soort zijn Engelse naam ‘White-tailed Eagle’ dankt.
8. Zeearenden waren bijna uitgestorven in West-Europa
In de 19e en 20e eeuw ging het dramatisch slecht met de zeearend in grote delen van Europa. Ze werden intensief vervolgd (geschoten, vergiftigd, nesten vernield) omdat ze werden gezien als concurrenten voor vissers en jagers of als bedreiging voor vee.
Daarnaast had de soort zwaar te lijden onder milieuvervuiling, met name door pesticiden zoals DDT, die de eierschalen verdunden waardoor ze braken tijdens het broeden. In veel landen, waaronder Nederland en Groot-Brittannië, stierf de zeearend volledig uit als broedvogel.
9. Dankzij bescherming maken ze een succesvolle comeback
Vanaf de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw werden er in veel landen beschermingsmaatregelen genomen. Jachtverboden, nestbescherming, het verminderen van milieuvervuiling en succesvolle herintroductieprogramma’s (bijvoorbeeld in Schotland en Ierland) hebben geleid tot een spectaculair herstel van de populatie. De zeearend heeft zich weer gevestigd in veel gebieden waar hij verdwenen was.
10. De zeearend is terug als broedvogel in Nederland
Een van de grote succesverhalen van natuurbescherming in Nederland is de terugkeer van de zeearend als broedvogel. Na decennia van afwezigheid werd in 2006 het eerste succesvolle broedgeval vastgesteld in de Oostvaardersplassen. Sindsdien heeft de populatie zich gestaag uitgebreid en broeden er nu zeearenden in meerdere natuurgebieden in Nederland, zoals de Biesbosch, het Lauwersmeergebied en het IJsselmeergebied.
11. Het zijn toppredatoren die de gezondheid van ecosystemen weerspiegelen
Als toppredator staat de zeearend aan de top van de voedselketen in waterrijke ecosystemen. De aanwezigheid van een gezonde populatie zeearenden is vaak een indicator voor de algehele gezondheid en kwaliteit van het leefgebied, inclusief schoon water, voldoende voedselaanbod (vis, watervogels) en de afwezigheid van ernstige vervuiling of verstoring. Hun herstel is dan ook goed nieuws voor de natuur als geheel.
