Wie kent hem niet, de egel? Dit kleine, stekelige zoogdier is een bekende en vaak geliefde verschijning in tuinen, parken en bossen in Europa, Azië en Afrika. Met zijn beschermende pantser van stekels en zijn scharrelende nachtelijke gewoonten, weet de egel velen te charmeren.
Maar hoeveel weet je eigenlijk over dit bijzondere dier? Ontdek meer over de egel met deze 13 prikkelende weetjes.
1. Egels zijn geen knaagdieren maar insecteneters
Hoewel ze klein zijn en soms knagende geluiden maken, zijn egels geen knaagdieren zoals muizen of ratten. Ze behoren tot de orde Eulipotyphla, waartoe ook spitsmuizen en mollen behoren.
Deze orde wordt vaak aangeduid als ‘insecteneters’, hoewel het dieet van egels breder is dan alleen insecten. Ze zijn evolutionair gezien een vrij oude groep zoogdieren.
2. Een volwassen egel heeft duizenden scherpe stekels
Het meest kenmerkende van de egel is natuurlijk zijn vacht van stekels. Een volwassen Europese egel (Erinaceus europaeus) heeft gemiddeld zo’n 5.000 tot 7.000 stekels!
Deze stekels zijn eigenlijk gemodificeerde haren, gemaakt van keratine (hetzelfde materiaal als onze nagels) en gevuld met luchtcompartimenten, wat ze licht maar sterk maakt. Elke stekel zit vast aan een klein spiertje, waardoor de egel ze rechtop kan zetten.
3. Oprollen tot een bal is hun belangrijkste verdediging
Wanneer een egel zich bedreigd voelt, gebruikt hij een krachtige kringspier (de panniculus carnosus) die over zijn rug loopt om zich volledig op te rollen tot een dichte, ondoordringbare bal van stekels. Hierbij worden zijn kop, poten en buik (die geen stekels hebben en kwetsbaar zijn) veilig naar binnen getrokken.
Weinig roofdieren slagen erin om door dit pantser heen te komen, hoewel sommige (zoals dassen en grote uilen) het wel geleerd hebben.
4. Baby-egels worden geboren met zachte, verborgen stekels
Pasgeboren egels zijn niet kaal, maar hun stekels zijn bij de geboorte nog zacht, wit en bedekt door een met vocht gevulde huid om de moeder tijdens de bevalling niet te verwonden. Binnen enkele uren na de geboorte beginnen de eerste stekels door de huid te komen. Na een paar weken ontwikkelen ze hun tweede, donkerdere set stekels, en later volgt de definitieve volwassen stekelvacht.
5. Ze hebben een vreemd rituaal met speeksel
Egels vertonen soms een vreemd en nog niet volledig begrepen gedrag genaamd ‘anting’. Wanneer ze een nieuwe of sterke geur of smaak tegenkomen, kunnen ze overvloedig schuimend speeksel produceren en dit vervolgens met hun tong over hun stekels en vacht uitsmeren.
De functie hiervan is onduidelijk; theorieën variëren van camouflage (de nieuwe geur aannemen), het afschrikken van parasieten, tot een vorm van communicatie of zelfs een reactie op giftige stoffen.
6. Egels zijn nachtdieren met een goed reukvermogen
Egels zijn voornamelijk nachtactief (nocturnaal). Ze brengen de dag slapend door in een nest van bladeren, gras en mos, vaak onder een heg, in een composthoop of onder een schuurtje. ’s Nachts komen ze tevoorschijn om te foerageren.
Hun zicht is niet bijzonder goed, maar ze hebben een uitstekend reukvermogen en een goed gehoor, waarmee ze prooien zoals wormen, kevers en slakken opsporen onder de grond of tussen bladeren.
7. Het zijn nuttige ‘ongedierte’-bestrijders in de tuin
Egels zijn echte omnivoren, maar hun dieet bestaat voor een groot deel uit insecten, slakken, wormen, spinnen, pissebedden en andere kleine ongewervelden die vaak als ‘plaag’ worden gezien in tuinen. Ze eten ook wel eens eieren, jonge vogels, kleine reptielen, amfibieën, aas en gevallen fruit. Door hun voorliefde voor slakken en insecten worden ze vaak beschouwd als zeer nuttige dieren voor tuiniers.
8. Ze houden een winterslaap in koudere klimaten
Egels die in gebieden met koude winters leven, zoals de Europese egel, houden een winterslaap (hibernatie) om de periode van voedselschaarste en lage temperaturen te overleven.
Ze zoeken een beschutte plek voor een winternest (hibernaculum), rollen zich op en verlagen hun lichaamstemperatuur, hartslag en ademhaling drastisch. Ze teren dan op hun vetreserves. Het is cruciaal dat ze voldoende vet hebben opgebouwd voor de winter begint.
9. Egels kunnen verrassend goed klimmen en zwemmen
Ondanks hun wat plompe uiterlijk en korte pootjes, kunnen egels behoorlijk goed klimmen over lage muurtjes, hekjes of boomstammen. Ze zijn ook in staat om te zwemmen, hoewel ze niet vanzelf het water opzoeken. Helaas kunnen ze soms verdrinken in vijvers of zwembaden met steile randen waar ze niet meer uit kunnen klimmen.
10. Ze maken allerlei snuivende, knorrende en snuffelende geluiden
Egels zijn geen stille dieren. Tijdens het foerageren maken ze voortdurend snuffelende, snuivende en soms smakkende geluiden. Als ze geïrriteerd of bang zijn, kunnen ze sissen of zelfs luid krijsen. Mannetjes maken ook knorrende of hoestende geluiden tijdens de paartijd om vrouwtjes aan te trekken of rivalen te imponeren.
11. Jonge egels blijven enkele weken bij hun moeder
Na een draagtijd van ongeveer 35 dagen werpt het vrouwtje een nest van gemiddeld 4 tot 6 jongen. De jongen zijn de eerste weken volledig afhankelijk van hun moeder voor melk en warmte. Ze blijven in het nest totdat ze oud genoeg zijn om met hun moeder mee op pad te gaan en zelf te leren foerageren. Na ongeveer 6 tot 8 weken worden ze meestal zelfstandig.
12. Egels hebben vaak last van vlooien en teken
Het is een bekend beeld: egels hebben vaak veel vlooien. Ze kunnen ook flink wat teken met zich meedragen. Dit komt deels doordat ze zich door dichte begroeiing bewegen waar deze parasieten leven, en deels doordat ze zichzelf moeilijk kunnen krabben of verzorgen tussen de stekels.
De vlooien die op egels leven zijn echter meestal soortspecifiek (egelvlooien) en gaan zelden over op honden, katten of mensen.
13. Egelpopulaties staan onder druk in veel gebieden
Helaas gaat het in veel delen van Europa niet goed met de egel. Populaties nemen af door verschillende factoren, waaronder habitatverlies en -fragmentatie (minder heggen, rommelhoekjes en natuurlijke tuinen), verkeersslachtoffers (vooral ’s nachts), het gebruik van pesticiden (waardoor hun voedsel verdwijnt of vergiftigd raakt), en ondoordringbare schuttingen die hun bewegingsvrijheid beperken. Het creëren van egelvriendelijke tuinen en doorgangen tussen tuinen (‘egelsnelwegen’) kan helpen.
