Diep onder onze voeten, in totale duisternis, bevindt zich een verborgen wereld vol leven. Sommige dieren hebben zich zo extreem aangepast aan een ondergronds bestaan (fossoriaal leven) dat ze hun hele leven doorbrengen zonder ooit het daglicht te zien. Deze ’troglobieten’ en bodemspecialisten hebben fascinerende aanpassingen ontwikkeld voor een leven in het donker. Maak kennis met 8 van deze bijzondere ondergrondse bewoners.
1. De naakte molrat
De naakte molrat (Heterocephalus glaber) uit Oost-Afrika is misschien wel het meest bekende voorbeeld. Deze bijna haarloze, rimpelige knaagdieren leven in uitgebreide ondergrondse kolonies met een complexe sociale structuur die lijkt op die van bijen of mieren, met één voortplantend ‘koningin’-vrouwtje.
Ze zijn volledig aangepast aan een ondergronds leven: hun ogen zijn zeer klein en nagenoeg blind, ze gebruiken hun grote voortanden om te graven, ze hebben een lage stofwisseling en zijn opmerkelijk goed bestand tegen pijn en zelfs kanker. Ze komen zelden of nooit bovengronds.
2. De Olm
De olm (Proteus anguinus) is een unieke salamander die leeft in de ondergrondse wateren van grotten in de Dinarische Alpen (Slovenië).
Hij is volledig aangepast aan een leven in permanente duisternis. Hij is pigmentloos (bleekroze of wit), zijn ogen zijn onderontwikkeld en bedekt met huid (hij is blind), maar hij heeft extreem goed ontwikkelde geur- en gehoororganen en kan zelfs elektrische velden waarnemen.
Olmen kunnen extreem oud worden (mogelijk meer dan 100 jaar) en kunnen jarenlang zonder voedsel overleven.
3. Buidelmollen
Buidelmollen zijn kleine, blinde buideldieren die leven in de zandwoestijnen van Australië. Ze ‘zwemmen’ letterlijk door het losse zand, op zoek naar insectenlarven en wormen. Hun lichaam is perfect aangepast: ze hebben een leerachtig neusschild, geen externe oren, rudimentaire ogen zonder functie, krachtige graafklauwen aan hun voorpoten en een zijdeachtige vacht.
Ze brengen vrijwel hun hele leven onder het zandoppervlak door en komen slechts zeer zelden en kortstondig boven.
4. Grotvissen
Wereldwijd zijn er verschillende soorten vissen die zich hebben aangepast aan een leven in ondergrondse grotten en waterlopen. Een bekend voorbeeld is de blinde holenvis (Astyanax mexicanus), waarvan populaties in grotten hun ogen en pigment volledig hebben verloren in de loop van de evolutie.
Ze navigeren en vinden voedsel met behulp van andere zintuigen, zoals hun zijlijnorgaan (dat waterdruk en trillingen detecteert) en hun reukvermogen. Het verlies van ogen en pigment bespaart energie in een omgeving waar deze kenmerken nutteloos zijn.
5. Goudmollen
Gouden mollen (familie Chrysochloridae) zijn kleine, insectenetende zoogdieren uit Afrika die, ondanks hun naam, niet nauw verwant zijn aan echte mollen. Ze leven grotendeels ondergronds en veel soorten zijn functioneel blind met ogen die bedekt zijn met huid of vacht.
Ze hebben een wigvormige kop, een leerachtig neuskussentje, geen zichtbare oren of staart, en krachtige voorpoten om te graven. Hun dichte vacht heeft vaak een prachtige iriserende (metaalachtige) glans, waarvan de functie ondergronds onduidelijk is.
6. Blinde salamander van Texas
De Blinde salamander van Texas (Eurycea rathbuni) leeft uitsluitend in de ondergrondse wateren van het Edwards Aquifer in Texas. Net als de olm is hij volledig aangepast aan het donker: hij is pigmentloos, heeft geen ogen (alleen twee kleine zwarte vlekjes onder de huid) en heeft opvallende rode, externe kieuwen waarmee hij zuurstof uit het water haalt.
Hij jaagt op kleine ongewervelden zoals slakjes en garnalen met behulp van zijn goed ontwikkelde reukzin en tastzin.
7. Sommige springstaarten
Springstaarten (orde Collembola) zijn kleine, zespotige geleedpotigen die vaak in grote aantallen in de bodem leven. Veel soorten die diep in de grond of in grotten leven, hebben zich aangepast aan een leven zonder licht. Ze hebben vaak hun pigment en ogen verloren en zijn volledig wit of bleek. Ze spelen een belangrijke rol bij de afbraak van organisch materiaal in de bodem.
8. Wormsalamanders
Wormsalamanders (orde Gymnophiona) zijn een groep pootloze amfibieën die lijken op grote wormen of slangen. De meeste soorten leven ingegraven in de bodem in vochtige, tropische gebieden over de hele wereld. Ze hebben een compacte, kogelvormige schedel om te graven, rudimentaire ogen die vaak bedekt zijn met huid of bot, en een goed ontwikkeld reukvermogen.
Ze gebruiken een uniek chemisch zintuiglijk orgaan (de tentakel) tussen hun oog en neusgat om prooien zoals wormen en termieten op te sporen in de donkere aarde.
