Voortplanting is niet altijd een zaak van twee geslachten die samenkomen. In de natuur bestaat er ook aseksuele voortplanting, waarbij een organisme nakomelingen produceert die genetisch identiek zijn aan zichzelf – in wezen natuurlijke klonen.
Dit kan op verschillende manieren gebeuren, zoals via knopvorming, deling of parthenogenese (‘maagdelijke voortplanting’). Hier zijn 6 voorbeelden van dieren die het vermogen hebben om zichzelf effectief te kopiëren.
1. Bladluizen vermenigvuldigen zich razendsnel via klonen
Bladluizen zijn berucht om hun vermogen om snel enorme populaties te vormen. Dit komt grotendeels door hun vermogen tot parthenogenese.
Gedurende gunstige periodes, zoals de zomer met overvloedig voedsel, produceren vrouwelijke bladluizen levende dochters die genetisch identiek zijn aan henzelf, zonder enige bevruchting. Pas wanneer de omstandigheden verslechteren (bv. kouder weer, voedseltekort) schakelen ze vaak over op seksuele voortplanting om genetische diversiteit te creëren voor de volgende generatie.
2. Zeesterren kunnen regenereren tot een nieuw individu
Veel zeesterren staan bekend om hun indrukwekkende regeneratieve vermogen; ze kunnen een verloren arm opnieuw laten groeien. Sommige soorten gaan echter nog een stap verder. Als een arm afbreekt en deze bevat nog een klein deel van de centrale schijf van de zeester, kan uit dit fragment een volledig nieuw, genetisch identiek individu groeien. Dit is een vorm van aseksuele voortplanting door fragmentatie en regeneratie.
3. Hydra’s (zoetwaterpoliepen) planten zich voort via knopvorming
Hydra’s zijn kleine, eenvoudige zoetwaterroofdiertjes verwant aan kwallen en anemonen. Een veelvoorkomende manier van voortplanting is knopvorming . Hierbij ontstaat er een kleine uitstulping op het lichaam van de ouderhydra.
Deze ‘knop’ groeit uit tot een miniatuurversie van de ouder, compleet met tentakels en een mondopening. Uiteindelijk snoert de jonge, genetisch identieke hydra zich af en begint een zelfstandig leven.
4. Sommige zweepstaarthagedissen populaties bestaan alleen uit vrouwtjes
In bepaalde soorten zweepstaarthagedissen, bijvoorbeeld uit het geslacht van de renhagedissen in het zuidwesten van de VS en Mexico, bestaan de populaties volledig uit vrouwtjes. Deze hagedissen planten zich voort via parthenogenese. De vrouwtjes leggen onbevruchte eieren, maar deze eieren ontwikkelen zich toch tot levensvatbare nakomelingen die genetisch identiek zijn aan de moeder. Er komen geen mannetjes aan te pas.
5. Watervlooien kiezen slim voor een voortplantingsstrategie
Watervlooien, kleine kreeftachtigen die in zoet water leven, maken vaak gebruik van cyclische parthenogenese. Onder gunstige omstandigheden produceren vrouwtjes via parthenogenese dochters (klonen). Wanneer de omstandigheden echter verslechteren (bv. voedseltekort, naderende winter), produceren ze zowel mannetjes als vrouwtjes die zich seksueel voortplanten. Dit resulteert in bevruchte ‘rusteieren’ die bestand zijn tegen ongunstige periodes en zorgen voor genetische recombinatie.
6. Koraal en zeeanemonen gebruiken deling en knopvorming
Veel koralen en zeeanemonen kunnen zich, naast seksuele voortplanting, ook aseksueel vermenigvuldigen. Dit kan gebeuren door longitudinale of transversale deling, waarbij het dier zich letterlijk in tweeën splitst en beide helften uitgroeien tot complete individuen. Een andere methode is knopvorming, vergelijkbaar met hydra’s, waarbij nieuwe poliepen ontstaan uit de ouderpoliep, wat essentieel is voor de groei van koraalkolonies.
Aseksuele voortplanting, ofwel het natuurlijke klonen, is een bijzonder efficiënte strategie voor snelle populatiegroei wanneer de omstandigheden ideaal zijn. Het stelt een succesvol genotype in staat zich snel te verspreiden. Het belangrijkste nadeel is het gebrek aan genetische variatie, wat de populatie kwetsbaar maakt voor ziekten of veranderingen in de omgeving. Daarom combineren veel soorten die zich kunnen klonen dit met periodieke seksuele voortplanting.
