Voor de meeste dierouders is het grootbrengen van hun jongen een fulltime baan. Maar sommige slimme (of luie?) dieren hebben een andere strategie ontwikkeld: ze laten andere dieren het zware werk doen! Dit fenomeen, bekend als broedparasitisme, houdt in dat een dier zijn eieren legt in het nest van een andere soort (de gastheer), die de eieren vervolgens uitbroedt en de jongen grootbrengt, vaak ten koste van zijn eigen nageslacht.
1. De koekoek is het schoolvoorbeeld
De gewone koekoek (Cuculus canorus) is het bekendste voorbeeld van een broedparasiet. Het vrouwtje legt haar ei razendsnel in het nest van een kleine zangvogel (zoals een karekiet, heggenmus of graspieper), vaak nadat ze een van de eieren van de gastheer heeft verwijderd of opgegeten.
Het koekoeksjong komt meestal eerder uit dan de eieren van de gastheer en werkt instinctief de overgebleven eieren of jongen uit het nest. Hierdoor krijgt het alle aandacht en voedsel van de onwetende gastheerouders, die vaak veel kleiner zijn dan hun ‘adoptiekind’.
2. Koekoekseieren lijken vaak op die van de gastheer
Koekoeken zijn vaak gespecialiseerd in het parasiteren op één of enkele gastheersoorten. Om te voorkomen dat de gastheerouders het vreemde ei herkennen en verwijderen, legt het koekoeksvrouwtje eieren die qua kleur en tekening sterk lijken op de eieren van haar specifieke gastheersoort. Dit is een prachtig voorbeeld van co-evolutie: de gastheer ontwikkelt betere ei-herkenning, en de koekoek ontwikkelt betere ei-mimicry.
3. Molothrus uit Amerika parasiteren op vele soorten
Molothrus die voorkomen in Noord- en Zuid-Amerika, zijn ook beruchte broedparasieten. In tegenstelling tot veel koekoeken zijn ze vaak generalisten en leggen ze hun eieren in de nesten van meerdere gastheersoorten, soms wel meer dan 200 verschillende soorten!
De molothrus duwt de andere eieren of jongen meestal niet uit het nest, maar groeit vaak sneller en eist meer voedsel op, waardoor de jongen van de gastheer verhongeren of achterblijven in groei.
4. Honingspeurders leiden dieren (en mensen) naar bijennesten
Honingspeurders (familie Indicatoridae) zijn vogels die bekend staan om hun unieke gedrag waarbij ze dieren (zoals de honingdas) en soms mensen naar bijennesten leiden, in de hoop mee te kunnen eten van de honingraat en bijenlarven nadat het nest is opengebroken. Maar ze zijn óók broedparasieten!
Ze leggen hun eieren in de nesten van andere holenbroeders, zoals spechten en baardvogels. Het honingspeurderjong heeft bij het uitkomen een scherpe haak aan zijn snavel waarmee hij de eieren of jongen van de gastheer doodt.
5. Afrikaanse Koekoekswever parasiteren op prachtvinken
De koekoekswever (Anomalospiza imberbis) en soorten uit het geslacht Vidua (wida’s en staalvinken), zijn broedparasieten die specifiek parasiteren op prachtvinken (familie Estrildidae).
De jongen van deze parasitaire wevers imiteren niet alleen het uiterlijk van de gastheerjongen, maar ook hun unieke mondtekeningen en bedelgedrag, waardoor de gastheerouders hen als hun eigen jongen accepteren en voeden.
6. De meerkoet legt soms eieren bij soortgenoten
Broedparasitisme komt niet alleen voor tussen verschillende soorten (interspecifiek), maar ook binnen dezelfde soort (intraspecifiek). De meerkoet (Fulica atra) staat erom bekend dat vrouwtjes soms eieren leggen in de nesten van andere meerkoeten, vooral als hun eigen nest mislukt is of als ze veel eieren produceren.
De gastheer-meerkoet broedt deze extra eieren vaak gewoon uit, hoewel ze soms in staat zijn de parasitaire eieren te herkennen en te verwijderen.
7. Sommige eenden, zoals de kuifeend, doen aan nestparasitisme
Ook bij eenden komt intraspecifiek broedparasitisme regelmatig voor. Vrouwtjes van soorten zoals de kuifeend (Aythya fuligula) of de tafeleend (Aythya ferina) leggen soms eieren in de nesten van soortgenoten of zelfs van andere eendensoorten. Dit gebeurt vaker wanneer nestplaatsen schaars zijn of wanneer een vrouwtje haar eigen nest verliest.
8. Koekoekshommels infiltreren nesten van echte hommels
Broedparasitisme komt ook voor bij insecten. Koekoekshommels (geslacht Psithyrus, nu vaak als ondergeslacht van Bombus beschouwd) zijn sociale parasieten. Een koekoekshommelkoningin dringt het nest van een ‘echte’ hommelsoort binnen, doodt of onderwerpt de gastheerkoningin, en legt vervolgens haar eigen eieren.
De werksters van de gastheerkolonie brengen vervolgens de larven van de koekoekshommel groot, die zich ontwikkelen tot nieuwe koninginnen en mannetjes, maar geen eigen werksters produceren.
9. Sommige vissoorten laten andere vissen voor hun eieren zorgen
Zelfs onder vissen komt een vorm van broedparasitisme voor. De koekoeksmeerval (Synodontis multipunctatus) uit het Tanganyikameer in Afrika heeft een sluwe strategie. Wanneer muilbroedende cichliden aan het paren zijn en eieren leggen, zwemt de meerval ertussen en legt snel zijn eigen eieren, terwijl hij tegelijkertijd enkele cichlideneieren opeet.
Het cichlidenvrouwtje neemt vervolgens zowel haar eigen eieren als de meervaleitjes in haar mond om ze uit te broeden. De meervaljongen komen eerder uit in haar mond, eten de cichlidenjongen op en worden uiteindelijk door de onwetende cichlidenmoeder ‘uitgespuugd’.
