Met zijn felblauwe rug, oranjerode borst en bliksemsnelle duiken is de ijsvogel (Alcedo atthis) een van de spectaculairste vogels die je in Nederland kunt tegenkomen. Hij leeft stilletjes langs sloten, beken en rivieren, en wordt zelden opgemerkt — totdat hij als een blauwgroene flits voorbijschiet.
Hier zijn 10 leuke en verrassend uitgebreide weetjes over deze kleurrijke visjager!
1. Zijn naam heeft niks met ijs te maken
Hoewel de naam “ijsvogel” doet vermoeden dat deze vogel in de sneeuw leeft, is niets minder waar. In koude winters heeft de ijsvogel het zelfs zwaar, omdat hij afhankelijk is van open water om te kunnen vissen.
De naam komt waarschijnlijk van het Oudhoogduitse eisan of eisenvogel, wat zoveel betekent als “ijzeren” of “glanzend blauw” — een verwijzing naar zijn metaalachtig blauwe verenkleed.
2. Hij vliegt als een blauwe pijl
De ijsvogel vliegt laag over het water, in een rechte lijn en met razendsnelle vleugelslagen. Tijdens het vliegen laat hij vaak een fluitende roep horen — een hoog, schel “tsieeet!” — waarmee hij zijn aanwezigheid verraadt. Het is meestal het enige signaal dat hij in de buurt is, want ijsvogels zijn schuwe en stille vogels die zich goed weten te verstoppen.
3. Een echte viseter met scherpe blik
De ijsvogel eet bijna uitsluitend vis. Hij zit meestal op een tak boven het water en speurt met zijn scherpe ogen naar beweging. Zodra hij een visje ziet, duikt hij pijlsnel naar beneden. Met zijn lange, scherpe snavel grijpt hij de prooi, die hij vervolgens op een tak tegen een harde ondergrond slaat voordat hij hem in één keer doorslikt — altijd met de kop eerst, om te voorkomen dat de vinnen vast blijven steken.
4. Hij nestelt in zelf gegraven tunnels
IJsvogels broeden in een steile oeverwand, waarin ze een tunnel graven die soms wel 1 meter diep is. Aan het einde van die tunnel ligt de broedkamer, waar het vrouwtje 6 tot 8 eieren legt.
Beide ouders broeden en voeren, en de jongen groeien razendsnel. Na ongeveer drie weken vliegen ze uit — of beter gezegd: worden ze vriendelijk doch dringend het nest uit gewerkt door de ouders, zodat er ruimte is voor een nieuw legsel.
5. IJsvogels zijn productieve ouders
In een goed seizoen kunnen ijsvogels tot drie legsels per jaar grootbrengen. Met elk legsel dat 6 tot 8 jongen oplevert, kunnen ze dus een flinke bijdrage leveren aan hun populatie. Dat is ook nodig, want in strenge winters kunnen grote aantallen ijsvogels het niet overleven.
6. Vrouwtjes hebben een oranje snavelbasis
Mannetjes en vrouwtjes zien er vrijwel identiek uit, maar er is een subtiel verschil: vrouwtjes hebben een oranje onderkant aan hun snavel, terwijl die bij mannetjes volledig zwart is. Dit verschil is alleen van dichtbij goed te zien, maar voor oplettende vogelaars een handig kenmerk.
7. IJsvogels leven solitair en territoriaal
Buiten het broedseizoen zijn ijsvogels echte einzelgängers. Ze verdedigen een eigen territorium langs het water, waar voldoende vis aanwezig moet zijn. Ze dulden geen soortgenoten in de buurt en jagen rivalen fel weg.
Ook in de winter proberen ze hun gebied te behouden, tenzij het water bevriest — dan zijn ze genoodzaakt te verhuizen naar plekken met open water.
8. Ze houden niet van kou
Hoewel het lijkt alsof een ijsvogel goed tegen winterse omstandigheden kan, is dat niet het geval. Ze hebben een hoge stofwisseling en moeten dagelijks voldoende vis eten om te overleven.
Als wateroppervlakken bevriezen, kunnen ze niet meer jagen en sterven ze van honger of kou. In koude winters kan dit leiden tot een halvering van de populatie.
9. Ze komen in grote delen van Europa en Azië voor
De ijsvogel leeft niet alleen in Nederland, maar komt ook voor in grote delen van Europa, Noord-Afrika en Azië. In warmere streken zijn ze het hele jaar door actief. In koudere gebieden trekken sommige populaties naar het zuiden in de winter.
Ondanks zijn wijdverspreide leefgebied blijft het een lastig te spotten vogel, vooral omdat hij vaak stil op een lage tak zit en perfect opgaat in de achtergrond.
10. IJsvogels zijn een symbool van natuurlijke balans
De aanwezigheid van ijsvogels is een goede indicator van een gezond ecosysteem. Ze zijn afhankelijk van schoon, helder water met voldoende vis.
Daarom worden ze vaak gezien als graadmeter voor de kwaliteit van het oppervlaktewater. In gebieden waar natuurherstel heeft plaatsgevonden, keren ze regelmatig terug.
De ijsvogel is een van de spectaculairste vogels van Nederland. Zijn felle kleuren, bliksemsnelle jachttechniek en verborgen levensstijl maken hem tot een geliefd onderwerp voor vogelaars, natuurfotografen en natuurliefhebbers. Maar achter dat schitterende uiterlijk schuilt een kwetsbare soort die afhankelijk is van gezonde wateren en zachte winters. Bescherming van zijn leefgebied is dan ook essentieel om de blauwe flits van de oever te blijven bewonderen.
