Als je aan bloed denkt, is de kans groot dat je direct aan de kleur rood denkt. Dit komt door het ijzerhoudende eiwit hemoglobine dat zuurstof vervoert in ons bloed. Maar in de enorme diversiteit van het dierenrijk hebben sommige groepen andere transportmoleculen ontwikkeld, wat resulteert in verrassende bloedkleuren zoals blauw, groen of zelfs paars.
1. Degenkrabben hebben fascinerend blauw bloed
Het bloed van degenkrabben is helderblauw vanwege het koperhoudende eiwit hemocyanine dat zuurstof bindt en transporteert. Dit molecuul is minder efficiënt dan hemoglobine bij hoge zuurstofconcentraties, maar werkt goed in hun omgeving.
Bovendien bevat hun bloed speciale cellen (amoebocyten) die extreem gevoelig zijn voor bacteriële endotoxinen, waardoor het bloed van onschatbare waarde is voor medische tests (LAL-test) om medicijnen en apparatuur te controleren op besmetting.
2. Octopussen en inktvissen hebben ook blauw bloed
Deze intelligente dieren maken eveneens gebruik van hemocyanine. Het koperhoudende eiwit geeft hun bloed een blauwe kleur wanneer het zuurstofrijk is en maakt het kleurloos wanneer het zuurstofarm is. Hemocyanine is opgelost in hun bloedplasma, in tegenstelling tot hemoglobine dat bij ons in rode bloedcellen zit. Dit systeem functioneert goed in de vaak koude, zuurstofarme diepzee waar veel van deze dieren leven.
3. Spinnen en schorpioenen bezitten blauw bloed
Net als weekdieren en degenkrabben, hebben veel spinachtigen (Arachnida), waaronder de meeste spinnen en schorpioenen, blauw bloed. Ook zij vertrouwen op hemocyanine voor zuurstoftransport. De structuur van hun hemocyanine kan enigszins verschillen van die in weekdieren, maar het fundamentele gebruik van koper voor zuurstofbinding en de resulterende blauwe kleur blijven hetzelfde.
4. Sommige slakkensoorten hebben eveneens blauw bloed
Binnen de enorme groep van slakken (Gastropoda) zijn er soorten, met name mariene soorten zoals de wulk of de alikruik, die hemocyanine gebruiken. Hun bloed zal dus ook blauw kleuren als het in contact komt met lucht (zuurstof). Dit illustreert wederom de wijdverspreidheid van hemocyanine als alternatief zuurstoftransportmolecuul bij ongewervelde dieren die in aquatische milieus leven.
5. Kokerwormen (Sabellidae) hebben groen bloed
Deze zeewormen, die vaak in zelfgebouwde kokers leven, hebben een ander ademhalingspigment genaamd chlorocruorine. Dit eiwit is chemisch zeer vergelijkbaar met hemoglobine (het bevat ook ijzer), maar door een kleine structurele aanpassing kleurt het groen in verdunde oplossingen of bij lage zuurstofconcentraties.
6. Bepaalde bloedzuigers hebben groen bloed
Hoewel de meeste bloedzuigers rood bloed hebben (vaak van hun laatste maaltijd!), zijn er enkele soorten die van nature groen bloed bezitten. Ook bij hen is dit te danken aan de aanwezigheid van chlorocruorine in plaats van hemoglobine. Dit benadrukt nogmaals dat de keuze voor een ademhalingspigment niet altijd strikt per grote diergroep vastligt.
7. Pindawormen (Sipuncula) hebben paars/roze bloed
Deze groep van ongesegmenteerde mariene wormen maakt gebruik van weer een ander ijzerhoudend ademhalingspigment: hemerythrine. Dit eiwit bevindt zich binnen speciale cellen in hun lichaamsvloeistof. Zonder zuurstof is hemerythrine kleurloos, maar wanneer het zuurstof bindt, krijgt het een karakteristieke violette tot roze kleur. Deze kleur is vaak alleen zichtbaar als het dier beschadigd raakt.
8. Armpotigen (Brachiopoda) hebben paars bloed
Armpotigen zijn zeedieren met een tweekleppige schelp die oppervlakkig lijken op mosselen, maar biologisch totaal anders zijn. Ook zij gebruiken hemerythrine voor zuurstoftransport, wat hun lichaamsvloeistoffen een paarsachtige tint geeft wanneer ze zuurstofrijk zijn. Hemerythrine is minder efficiënt dan hemoglobine maar functioneert goed voor deze relatief inactieve filtervoeders.
De kleur van bloed is een direct gevolg van het type molecuul dat een dier gebruikt om zuurstof te transporteren, aangepast aan zijn fysiologie en omgeving. Hoewel rood bloed met hemoglobine dominant is bij gewervelden, toont de diversiteit aan blauw (hemocyanine), groen (chlorocruorine) en paars/roze (hemerythrine) bloed bij ongewervelden de fascinerende veelzijdigheid van evolutionaire oplossingen voor deze essentiële levensfunctie.
