Diep in de koude, donkere wateren van de Noord-Atlantische en Arctische oceanen zwemt een van de meest mysterieuze en langlevende wezens op aarde: de Groenlandse haai (Somniosus microcephalus). Deze traag bewegende reus, gehuld in raadsels, is een meester in overleven onder extreme omstandigheden en breekt records als het gaat om levensduur.
1. Het is de langst levende gewervelde diersoort
De Groenlandse haai spant de kroon als het gaat om ouderdom onder gewervelde dieren. Wetenschappelijk onderzoek, met name door koolstofdatering van eiwitten in de ooglens, heeft aangetoond dat deze haaien een levensduur kunnen bereiken van minstens 272 jaar, met schattingen die oplopen tot wel 400 of zelfs 500 jaar voor sommige individuen.
2. Ze groeien extreem langzaam
Passend bij hun lange levensduur, groeien Groenlandse haaien ongelooflijk traag. Schattingen suggereren dat ze slechts ongeveer 0,5 tot 1 centimeter per jaar in lengte toenemen.
3. Ze zijn pas na meer dan een eeuw geslachtsrijp
Een direct gevolg van hun trage groei is dat Groenlandse haaien pas op zeer hoge leeftijd geslachtsrijp worden. Studies tonen aan dat vrouwtjes waarschijnlijk pas klaar zijn om zich voort te planten als ze ongeveer 150 jaar oud zijn en een lengte van circa 4 meter hebben bereikt.
4. Hun vlees is giftig als het vers is
Het spierweefsel van de Groenlandse haai bevat hoge concentraties trimethylamine N-oxide (TMAO) en ureum, stoffen die helpen bij het reguleren van hun lichaamsvloeistoffen in het koude, zoute water.
Wanneer het vlees vers wordt gegeten, worden deze stoffen afgebroken tot trimethylamine, wat ernstige neurologische effecten kan veroorzaken, vergelijkbaar met extreme dronkenschap. In IJsland wordt het vlees traditioneel maandenlang gefermenteerd en gedroogd (hákarl) om het eetbaar te maken.
5. Ze leven in extreem koude en diepe wateren
Groenlandse haaien zijn perfect aangepast aan een leven in de ijskoude diepten. Ze worden meestal aangetroffen in water met temperaturen tussen -1°C en 10°C, op dieptes variërend van het oppervlak in Arctische gebieden tot wel 2200 meter of dieper in de Noord-Atlantische Oceaan.
Hun fysiologie, inclusief de hoge concentraties TMAO, stelt hen in staat te functioneren onder deze extreme omstandigheden van kou en druk.
6. Ze bewegen zich meestal heel traag
Zoals hun Latijnse naam *Somniosus* (‘slaperig’) suggereert, zijn Groenlandse haaien doorgaans zeer traag bewegende dieren. Hun gemiddelde snelheid ligt rond de 1 kilometer per uur.
Deze lage snelheid helpt hen energie te besparen in hun koude omgeving. Ondanks hun traagheid zijn ze toch in staat om relatief snelle prooien zoals zeehonden te vangen, mogelijk door ze te besluipen terwijl ze slapen.
7. Ze zijn opportunistische aaseters en jagers
Het dieet van de Groenlandse haai is zeer divers en omvat een breed scala aan prooien. Ze eten vissen (zoals kabeljauw, roodbaars, heilbot), andere haaien, zeehonden, en zelfs zeevogels.
Er zijn ook overblijfselen gevonden van rendieren, paarden en ijsberen in hun magen, wat suggereert dat ze belangrijke aaseters zijn die karkassen van de zeebodem opruimen. Hun trage metabolisme betekent dat ze waarschijnlijk niet vaak hoeven te eten.
8. Ze hebben vaak parasieten op hun ogen
Een opvallend kenmerk van veel Groenlandse haaien is de aanwezigheid van een kleine parasitaire copepode, Ommatokoita elongata, die zich vasthecht aan het hoornvlies van hun ogen.
Deze parasiet kan het gezichtsvermogen van de haai ernstig belemmeren of zelfs blindheid veroorzaken. Het is echter onduidelijk hoeveel last de haaien hiervan hebben, aangezien ze waarschijnlijk sterk vertrouwen op andere zintuigen zoals reuk in de donkere diepzee. Sommigen speculeren dat de parasiet bioluminescent is en prooien lokt.
9. Ze leggen geen eieren maar zijn levendbarend
In tegenstelling tot veel andere haaien leggen Groenlandse haaien geen eieren. Ze zijn ovovivipaar, wat betekent dat de eieren zich binnenin het lichaam van het vrouwtje ontwikkelen en uitkomen. De jongen worden vervolgens levend geboren.
Er wordt geschat dat een vrouwtje een zeer groot aantal jongen per worp kan krijgen, mogelijk honderden, hoewel er nog veel onbekend is over hun voortplantingscyclus vanwege hun ontoegankelijke leefgebied.
10. Ze worden bedreigd door bijvangst
Hoewel er geen gerichte visserij meer bestaat op de Groenlandse haai, worden ze nog steeds regelmatig als bijvangst gevangen in de visserij op andere soorten zoals heilbot en kabeljauw in Arctische en Noord-Atlantische wateren. Gezien hun extreem langzame groei, late geslachtsrijpheid en lange levensduur, is de soort zeer kwetsbaar voor overbevissing. Zelfs een relatief lage bijvangst kan een grote impact hebben op de populatie.
De Groenlandse haai is een van de meest buitengewone en raadselachtige dieren op onze planeet. Zijn ongelooflijke levensduur, aanpassingen aan extreme kou en diepte, en mysterieuze levenswijze maken hem tot een icoon van de Arctische wateren. Verder onderzoek is cruciaal om dit langzaam levende wonder beter te begrijpen en te beschermen tegen de bedreigingen van menselijke activiteiten in zijn afgelegen domein.
