De hondshaai (Scyliorhinus canicula) is een van de meest voorkomende haaiensoorten in de kustwateren van de Noordoost-Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee, inclusief onze eigen Noordzee.
Hoewel de naam ‘haai’ misschien angstaanjagende beelden oproept, is deze kleine, slanke bodemhaai volkomen ongevaarlijk voor mensen.
1. Het is een van de kleinste haaiensoorten
Hondshaaien behoren tot de familie van kathaaien (Scyliorhinidae), een grote familie van over het algemeen kleine haaien. De hondshaai wordt meestal niet langer dan 60 tot 80 centimeter, met een maximale lengte van ongeveer 1 meter. Zijn slanke, langgerekte lichaam en geringe formaat maken hem goed aangepast aan een leven dicht bij de zeebodem.
2. Zijn naam komt mogelijk van zijn geur of ‘blaffende’ geluid
De oorsprong van de naam ‘hondshaai’ is niet helemaal zeker. Een theorie is dat de naam verwijst naar de lichte ammoniakgeur die de haai (net als veel andere kraakbeenvissen) na vangst kan afgeven.
Een andere mogelijkheid is dat de naam is afgeleid van het feit dat ze soms in grote groepen (‘packs’ of ‘meutes’) werden gevangen, vergelijkbaar met een roedel honden. Er zijn ook oude verhalen dat ze een soort ‘blaffend’ geluid zouden maken bij gevaar, maar dit is onwaarschijnlijk.
3. Ze hebben een ruwe huid als schuurpapier
Net als andere haaien heeft de hondshaai geen gladde schubben zoals beenvissen, maar een huid die bedekt is met duizenden kleine, tandachtige structuren. Deze huidtandjes wijzen allemaal naar achteren en geven de huid een zeer ruwe textuur, vergelijkbaar met schuurpapier (als je van staart naar kop wrijft). Deze structuur vermindert de weerstand in het water en biedt bescherming.
4. Hondshaaien zijn nachtactieve bodembewoners
Deze haaien brengen het grootste deel van hun leven door op of nabij de zeebodem, meestal op zandige, modderige of grindachtige ondergronden, vaak in de buurt van zeewier of rotsen. Ze zijn voornamelijk nachtactief (nocturnaal). Overdag rusten ze vaak stil op de bodem, soms in groepen, en worden ’s nachts actief om te jagen. Ze komen voor van ondiep water tot dieptes van enkele honderden meters.
5. Hun dieet bestaat uit bodemdieren
Als bodembewoner jaagt de hondshaai voornamelijk op dieren die op of in de zeebodem leven. Zijn dieet bestaat grotendeels uit schaaldieren (zoals krabben, garnalen, heremietkreeften), weekdieren (zoals slakken en tweekleppigen), borstelwormen en kleine bodemvissen (zoals grondels en platvissen). Ze hebben kleine, puntige tanden die geschikt zijn voor het vastpakken en pletten van deze prooien.
6. Ze vinden prooien met elektroreceptie en reukvermogen
Omdat ze vaak jagen in het donker of in troebel water, vertrouwen hondshaaien sterk op andere zintuigen dan zicht. Ze hebben een uitstekend reukvermogen waarmee ze prooien van een afstand kunnen detecteren. Van dichtbij gebruiken ze speciale elektroreceptoren, de ‘ampullen van Lorenzini’ genoemd. Dit zijn kleine poriën op hun snuit die de zwakke elektrische velden kunnen waarnemen die worden opgewekt door de spierbewegingen van verborgen prooidieren.
7. Vrouwtjes leggen eieren in plaats van levende jongen te baren
In tegenstelling tot veel grotere haaiensoorten die levende jongen baren, is de hondshaai eierleggend (ovipaar). Het vrouwtje legt eieren die beschermd worden door een taai, leerachtig eikapsel. Deze kapsels zijn rechthoekig van vorm, ongeveer 4-6 cm lang, en hebben op elke hoek een lange, gekrulde hechtdraad.
8. De eikapsels worden ‘zeemeermintasjes’ genoemd
De lege, aangespoelde eikapsels van hondshaaien (en ook van roggen) worden vaak gevonden op stranden en staan bekend als ‘mermaid’s purses’ of ‘zeemeermintasjes’. De hechtdraden aan de hoeken dienen om het eikapsel vast te maken aan zeewier, stenen of andere structuren op de zeebodem, zodat het niet wegdrijft. Binnenin het kapsel ontwikkelt het embryo zich, voedend op de dooier.
9. De ontwikkeling in het ei duurt vele maanden
Afhankelijk van de watertemperatuur duurt het 5 tot wel 11 maanden voordat het jonge haaitje uit het eikapsel komt. Het embryo is door het doorschijnende kapsel heen soms zichtbaar. Wanneer het haaitje uitkomt, is het een perfecte miniatuurversie van de volwassen haai, ongeveer 9-10 cm lang, en direct zelfstandig.
10. Hondshaaien zijn volkomen ongevaarlijk voor mensen
Door hun kleine formaat, bodemgerichte levensstijl en dieet van kleine ongewervelden en vissen, vormen hondshaaien absoluut geen gevaar voor mensen. Ze zullen nooit een zwemmer of duiker aanvallen. Hooguit kunnen ze proberen te bijten uit zelfverdediging als ze worden gevangen of vastgepakt.
11. Ze worden vaak als bijvangst gevangen in de visserij
Hoewel er geen gerichte commerciële visserij op hondshaaien bestaat, worden ze zeer vaak als bijvangst gevangen in verschillende soorten visserij, met name in de bodemsleepnetvisserij gericht op platvis of kabeljauw. Hoewel ze vaak levend overboord worden gezet, is de overlevingskans na vangst niet altijd hoog.
12. Ze zijn belangrijk voor het ecosysteem van de zeebodem
Als algemene roofdier op de zeebodem speelt de hondshaai een belangrijke rol in het mariene ecosysteem. Ze helpen de populaties van hun prooidieren onder controle te houden en vormen zelf een voedselbron voor grotere vissen, zeehonden en andere haaien. Hun aanwezigheid is een teken van een relatief gezond ecosysteem.
13. De soort wordt momenteel niet als bedreigd beschouwd
Ondanks de hoge bijvangstcijfers wordt de hondshaai door de IUCN momenteel geclassificeerd als ‘niet bedreigd’ (Least Concern). Dit komt doordat de soort zeer wijdverspreid is, relatief snel groeit en zich voortplant, en redelijk veerkrachtig lijkt te zijn tegen visserijdruk. Monitoring blijft echter belangrijk om ervoor te zorgen dat populaties gezond blijven.
