In de strijd om te overleven hebben dieren allerlei ingenieuze manieren ontwikkeld om roofdieren te misleiden of af te schrikken. Een van de meest opvallende strategieën is het hebben van patronen op het lichaam die lijken op ogen of zelfs een heel gezicht. Deze ‘nepgezichten’ kunnen dienen als camouflage, om roofdieren te laten schrikken of om een aanval naar een minder kwetsbaar deel van het lichaam te leiden. Ontdek 9 dieren die meesters zijn in deze vorm van visuele misleiding.
1. De dagpauwoog vlinder heeft grote ‘ogen’ op zijn vleugels
De dagpauwoog (Aglais io) is een bekende vlinder met een prachtige tekening. Wanneer hij zijn vleugels openslaat, onthult hij vier grote, opvallende oogvlekken, twee op elke vleugel. Deze vlekken lijken sterk op de ogen van een groter dier, zoals een uil.
Wanneer een roofdier, zoals een vogel, de vlinder benadert, klapt de dagpauwoog plotseling zijn vleugels open. De plotselinge verschijning van de grote ‘ogen’ kan het roofdier laten schrikken (deimatisme) en afschrikken, waardoor de vlinder een kans krijgt om te ontsnappen.
2. Rupsen van de Pijlstaartvlinder lijken op slangen
Sommige rupsen van pijlstaartvlinders (familie Sphingidae), zoals de rups van het groot avondrood (Deilephila elpenor), hebben een opmerkelijke verdediging. Ze hebben grote oogvlekken aan de voorkant van hun lichaam. Wanneer ze zich bedreigd voelen, trekken ze hun kop in en blazen ze dit voorste deel van hun lichaam op.
Hierdoor lijken de oogvlekken nog groter en krijgt de rups het uiterlijk van een kleine slang. Dit kan potentiële roofdieren zoals vogels afschrikken, die een confrontatie met een slang liever vermijden.
3. Sommige bidsprinkhanen hebben oogpatronen op hun vleugels
Bidsprinkhanen zijn meesters in camouflage, maar sommige soorten, zoals de bloembidsprinkhanen, hebben ook een ‘plan B’. Wanneer hun camouflage faalt en ze worden bedreigd, kunnen ze hun voorpoten en vleugels opensperren. Op de binnenkant van de vleugels bevinden zich soms felle kleuren en opvallende oogvlekken.
Deze plotselinge vertoning van kleur en ‘ogen’ (schrikkleuren) kan een roofdier verrassen en even doen aarzelen, waardoor de bidsprinkhaan tijd wint om weg te komen.
4. De vier-ogen-koraalvlinder heeft een valse oogvlek
De naam zegt het al: de vier-ogen-koraalvlinder (Chaetodon capistratus) lijkt vier ogen te hebben. Hij heeft een echte oog dat gecamoufleerd is door een donkere verticale streep over zijn kop, en een grote, opvallende zwarte oogvlek aan de achterkant van zijn lichaam, net voor zijn staart.
Dit dient, net als bij de keizerbaars, om roofdieren te misleiden over de positie van zijn hoofd en de richting waarin hij zal vluchten. De aanval wordt gericht op het nep-oog aan de achterkant.
5. De Zuid-Amerikaanse lantaarndrager cicade heeft een ‘krokodillenkop’
Een van de meest bizarre voorbeelden is de lantaarndrager cicade (Fulgora laternaria) uit Midden- en Zuid-Amerika. Dit insect heeft een grote, holle uitgroei aan de voorkant van zijn kop die sterk lijkt op de kop van een kleine kaaiman of krokodil, compleet met nep-ogen en nep-tanden.
Men neemt aan dat dit ‘valse hoofd’ dient om roofdieren zoals vogels of apen af te schrikken. Als dat niet werkt, kan hij ook nog zijn vleugels openslaan, waarop grote oogvlekken te zien zijn.
6. De rups van de Oost-Amerikaanse Papilio glaucus
Net als de rups van het groot avondrood, heeft de rups van de Oost-Amerikaanse tijgerpijlstaart (Papilio glaucus) indrukwekkende oogvlekken op zijn lijf. Deze grote, geel-zwarte vlekken lijken sprekend op de ogen van een slang.
Wanneer de rups wordt verstoord, blaast hij het voorste deel van zijn lichaam op, waardoor de ‘ogen’ prominent naar voren komen en hij een dreigende, slangachtige houding aanneemt om vogels en andere predatoren af te weren.
7. Sommige motten hebben oogvlekken voor afschrikking
Veel nachtvlinders en motten (zoals soorten uit de families Saturniidae en Sphingidae) hebben oogvlekken op hun achtervleugels. Overdag houden ze deze vleugels verborgen. Als ze worden verstoord door bijvoorbeeld een vogel, slaan ze plotseling hun voorvleugels open, waardoor de grote oogvlekken op de achtervleugels zichtbaar worden.
Dit plotselinge, dreigende beeld kan het roofdier even laten schrikken, waardoor de mot kan ontsnappen. De vlekken lijken vaak op de ogen van een uil, een natuurlijke vijand van veel insectenetende vogels.
8. De Braziliaanse pauwoogpijlstaart rups heeft een compleet ‘schedelgezicht’
De rups van de Braziliaanse pauwoogpijlstaart (Oxytenis modestia) gaat nog een stap verder in mimicry. Zijn kop en opgeblazen voorste segmenten vormen samen een patroon dat angstaanjagend veel lijkt op de kop van een adder of zelfs een kleine schedel, compleet met donkere oogkassen en een neusgat.
Deze ‘masker’-camouflage is extreem effectief in het afschrikken van roofdieren die een gevaarlijke slang willen vermijden.
