Op het unieke eiland Madagaskar, bekend om zijn lemuren en bizarre flora, heerst een slank, katachtig roofdier aan de top van de voedselketen: de fossa (Cryptoprocta ferox). Met zijn lenige lichaam, lange staart en intrekbare klauwen lijkt hij op een kleine poema, maar hij is nauwer verwant aan mangoesten. Dit geheimzinnige en behendige dier is perfect aangepast aan het jagen in de bossen van Madagaskar.
1. De fossa is het grootste roofzoogdier van Madagaskar
In een land zonder grote katachtigen of hondachtigen, neemt de fossa de rol van toppredator waar. Het is het grootste inheemse roofzoogdier op Madagaskar. Volwassen fossa’s hebben een lichaamslengte van 70-80 cm, met een staart die bijna net zo lang is, en wegen tussen de 5,5 en 8,5 kg (mannetjes zijn iets groter dan vrouwtjes). Ondanks zijn relatief bescheiden formaat vergeleken met continentale roofdieren, is hij een geduchte jager.
2. Hij lijkt op een kat, maar is nauwer verwant aan mangoesten
Hoewel de fossa sterk lijkt op een katachtige (lenig lichaam, ronde kop, intrekbare klauwen, carnivoor dieet), behoort hij niet tot de familie Felidae. Genetisch onderzoek heeft aangetoond dat hij behoort tot de familie Eupleridae, een groep roofdieren die uniek is voor Madagaskar en waarvan de voorouders waarschijnlijk mangoest-achtige dieren waren die miljoenen jaren geleden het eiland bereikten en zich vervolgens diversifieerden. De fossa is de grootste vertegenwoordiger van deze unieke Malagassische roofdierfamilie.
3. Fossa’s zijn uitzonderlijke klimmers en acrobaten
Deze dieren zijn meesterlijke klimmers, perfect aangepast aan een leven in de bomen. Ze hebben flexibele enkelgewrichten die hen in staat stellen hun voeten bijna 180 graden te draaien. Hierdoor kunnen ze met hun hoofd naar beneden net zo gemakkelijk uit een boom klimmen als omhoog, en kunnen ze zelfs van tak naar tak springen. Hun lange staart dient als een uitstekend balansorgaan tijdens deze acrobatische manoeuvres.
4. Ze hebben semi-intrekbare klauwen, net als een cheetah
Net als katten hebben fossa’s klauwen die ze kunnen gebruiken om prooien te grijpen en te klimmen. Echter, net als bij de cheetah, zijn hun klauwen slechts gedeeltelijk intrekbaar (semi-retractiel). Dit biedt waarschijnlijk extra grip tijdens het klimmen en rennen op de grond of over takken.
5. Lemuren vormen een belangrijk onderdeel van hun dieet
Fossa’s zijn de belangrijkste natuurlijke vijand van de lemuren, de beroemde primaten van Madagaskar. Ze zijn behendig genoeg om zelfs de snelste en meest boom-bewonende lemuren te achtervolgen en te vangen. Studies hebben aangetoond dat lemuren soms wel 50% van het dieet van een fossa kunnen uitmaken. Ze jagen op vrijwel alle soorten lemuren, van de kleine muismaki’s tot de grotere sifaka’s.
6. Het zijn opportunistische carnivoren
Hoewel lemuren een favoriete prooi zijn, zijn fossa’s opportunistische jagers en eten ze ook andere dieren die ze kunnen vangen. Hun dieet omvat kleine zoogdieren (zoals tenreks), reptielen (hagedissen, slangen), vogels, kikkers, insecten en soms zelfs vissen of aas. Hun veelzijdigheid stelt hen in staat te overleven in verschillende bostypes en seizoenen.
7. Fossa’s zijn zowel overdag als ’s nachts actief
In tegenstelling tot veel andere roofdieren die strikt nacht- of dagactief zijn, kunnen fossa’s op elk moment van de dag of nacht actief zijn (cathemeraal). Hun activiteitspatroon lijkt af te hangen van de lokale omstandigheden, de activiteit van hun prooidieren (vooral lemuren) en de mate van menselijke verstoring.
8. Ze gebruiken geurklieren voor communicatie
Net als civetkatten en mangoesten hebben fossa’s goed ontwikkelde geurklieren, met name anale klieren en klieren op de borst. Ze gebruiken de afscheiding van deze klieren om hun territorium te markeren op bomen, rotsen en de grond. Deze geurmarkeringen geven informatie over hun aanwezigheid, geslacht, status en paarbereidheid aan andere fossa’s.
9. Fossa’s leven over het algemeen solitair
Buiten de paartijd zijn fossa’s meestal solitaire dieren. Zowel mannetjes als vrouwtjes onderhouden hun eigen territorium. Mannetjes hebben grotere territoria die overlappen met die van meerdere vrouwtjes. Ze komen alleen bij elkaar om te paren.
10. Hun paargedrag is zeer ongebruikelijk
Het paargedrag van fossa’s is uniek en nogal bizar. Tijdens de paartijd (meestal september-oktober) bezet een vrouwtje een vaste paarplaats, vaak hoog in een specifieke boom. Meerdere mannetjes verzamelen zich onder de boom en concurreren om met haar te mogen paren.
Het vrouwtje paart vaak met meerdere mannetjes gedurende een periode die wel een week kan duren. Nadat zij vertrekt, kan een ander vrouwtje dezelfde paarplaats innemen.
11. Jonge vrouwtjes vertonen ’tijdelijke vermannelijking’
Een ander zeer vreemd fenomeen is dat jonge, adolescente vrouwelijke fossa’s een periode van ’tijdelijke vermannelijking’ doormaken. Hun clitoris wordt vergroot en stekelig, lijkend op de penis van een mannetje, en ze scheiden een oranjeachtige stof af, vergelijkbaar met de borstklierafscheiding van volwassen mannetjes.
Naarmate ze geslachtsrijp worden, verdwijnen deze mannelijke kenmerken weer. De functie hiervan is onbekend; aangenomen wordt dat het hen mogelijk beschermt tegen agressie van volwassen mannetjes of seksuele intimidatie voorkomt.
12. Ze brengen hun jongen groot in holen
Na een draagtijd van ongeveer 3 maanden worden meestal 1 tot 4 (soms tot 6) jongen geboren in een beschut hol, zoals een oude termietenheuvel, een rotsspleet of een boomholte. De jongen zijn blind en hulpeloos bij de geboorte en worden alleen door de moeder grootgebracht. Ze blijven relatief lang afhankelijk, openen pas na twee weken hun ogen en eten pas vast voedsel na drie maanden. Ze blijven vaak tot een jaar of langer bij hun moeder.
13. Fossa’s worden bedreigd in hun voortbetaan
De fossa wordt door de IUCN geclassificeerd als ‘kwetsbaar’ . De grootste bedreiging is het verlies en de fragmentatie van zijn leefgebied, de bossen van Madagaskar, als gevolg van ontbossing voor landbouw (slash-and-burn), houtkap en menselijke nederzettingen. Omdat ze grote territoria nodig hebben en afhankelijk zijn van prooidieren die ook onder druk staan (zoals lemuren), zijn ze extra gevoelig voor habitatverlies.
