Knaagdieren staan bekend als kleine, snelle dieren die zich makkelijk laten verzorgen. Denk aan hamsters, muizen of cavia’s: klein, zacht en schattig. Maar niet alle knaagdieren zijn zo bescheiden van formaat. Sommige soorten zijn ronduit indrukwekkend — log, zwaar en met tanden waar je beter niet te dichtbij komt.
Van bergmarmotten tot reuzenbevers: dit zijn de grootste knaagdieren die vandaag nog op aarde leven.
6. Grijze marmot
De grijze marmot (Marmota caligata) leeft hoog in de bergen van Alaska en Canada. Als je ooit in een nationaal park in Noord-Amerika wandelt, hoor je misschien hun felle fluittoon, een waarschuwing voor gevaar. Deze marmotten zijn 50 tot 65 centimeter lang, met een dikke zilvergrijze vacht die perfect is voor koude berghellingen.
’s Zomers grazen ze op kruiden en grassen, in de winter verdwijnen ze maandenlang onder de grond in een diepe winterslaap. Daarin zakt hun hartslag tot enkele slagen per minuut. Een meester in energiebesparing.
5. Pacarana
De pacarana (Dinomys branickii) is een van de zeldzaamste knaagdieren op aarde. Hij leeft diep in de Andes van Zuid-Amerika, in landen als Colombia, Peru en Ecuador. Overdag verstopt hij zich in holtes tussen rotsen, maar ’s nachts komt hij tevoorschijn om bladeren, takken en vruchten te eten.
Met een lengte tot bijna 80 centimeter en een gewicht van wel 15 kilo is dit een forse verschijning. De pacarana is het enige nog levende lid van een oeroude knaagdierfamilie. Zijn rustige aard en logge lichaam doen denken aan een mini-nijlpaard dat liever niet opvalt.
4. Oerzon
In de bossen van Alaska en Canada leeft het dier dat in het Nederlands soms “oerzon” wordt genoemd — het Noord-Amerikaanse boomstekelvarken (Erethizon dorsatum). Overdag zie je ze zelden, maar ’s nachts schuifelen ze langs boomstammen op zoek naar bladeren en schors.
Het zijn trage klimmers, maar hun stekels maken dat goed. Een roofdier dat te dichtbij komt, krijgt honderden weerhaakjes als waarschuwing. Met een lengte van bijna een meter en een gewicht tot 12 kilo is dit een stevig, goed gepantserd knaagdier dat verrassend hoog in bomen kan klimmen.
3. Gewoon stekelvarken
Het gewoon stekelvarken (Hystrix cristata) is een indrukwekkende verschijning. Zijn zwart-witte stekels kunnen wel een halve meter lang worden en maken een ratelend geluid als hij zich bedreigd voelt. De soort leeft in Afrika en is zelfs in Italië ingeburgerd geraakt.
Stekelvarkens hebben een zwak zicht, maar een uitstekend gehoor en reukzin. Ze eten planten, wortels en schors, en graven met hun sterke poten diepe holen. Ondanks hun trage gang is het geen dier waar een leeuw graag ruzie mee zoekt.
2. Canadese bever
De Noord-Amerikaanse bever (Castor canadensis) is de ultieme bouwmeester onder de knaagdieren. Met hun sterke tanden en brede, platte staart bouwen ze dammen die hele landschappen veranderen. De bever kan ruim een meter lang worden en weegt gemiddeld dertig kilo.
Hij leeft vooral ’s nachts, eet waterplanten en bast en voelt zich het veiligst in het water. Hun bouwwerken creëren wetlands waar talloze andere dieren van profiteren. Zo is de bever onbedoeld ook een natuurbeschermer.
1. Capibara
De absolute nummer één is de capibara (Hydrochoerus hydrochaeris) — het grootste knaagdier ter wereld. In de moerassen en rivieren van Zuid-Amerika leeft hij in groepen, vaak lui liggend aan de oever of drijvend in het water. Een volwassen capibara kan ruim 60 kilo wegen, sommige zelfs bijna 90.
Ze eten gras, communiceren met zachte piepgeluidjes en zijn uitstekende zwemmers. Als gevaar dreigt, verdwijnen ze met een sierlijke plons onder water. Hun rustige, sociale karakter maakt ze bijzonder geliefd bij mensen, al horen ze natuurlijk gewoon in het wild thuis.
De capibara mag dan de grootste van nu zijn, maar in de prehistorie zwierven nog veel grotere knaagdieren rond. Sommige wogen evenveel als een nijlpaard. Tijd om die reuzen even op te zoeken.
Grootste knaagdieren uit de prehistorie
4. Castoroides
De reuzenbever (Castoroides ohioensis) leefde in Noord-Amerika tijdens de ijstijd. Met een lengte van ruim twee meter en een gewicht tot 120 kilo was het een formidabel dier. Zijn tanden waren dik als dolken, maar zijn platte staart verschilde van de moderne bever. Deze reus bouwde waarschijnlijk ook dammen, maar dan op een schaal waar onze huidige bevers jaloers op zouden zijn.
3. Phoberomys pattersoni
Ongeveer acht miljoen jaar geleden leefde in Venezuela een knaagdier dat groter was dan veel huidige hoefdieren. Phoberomys pattersoni kon vier meter lang worden en woog mogelijk tot 600 kilo. Hij leefde in moerassen en at waterplanten. Zijn skelet, ontdekt in 2000, gaf wetenschappers voor het eerst een beeld van hoe extreem groot knaagdieren konden worden.
2. Telicomys
Telicomys leefde enkele miljoenen jaren geleden in Zuid-Amerika. Hij kon tot twee meter lang worden en leefde vermoedelijk deels ondergronds. De bouw doet denken aan een kruising tussen een reuzenrat en een kleine capibara. Zijn tanden waren gemaakt voor het malen van harde planten. Een rustig herbivoor, maar wel eentje met een indrukwekkende kaak.
1. Josephoartigasia monesi
Het grootste knaagdier dat ooit heeft bestaan: Josephoartigasia monesi. Deze Zuid-Amerikaanse reus leefde 2 tot 4 miljoen jaar geleden in wat nu Uruguay is. Fossielen tonen een schedel zo groot als die van een stier, met snijtanden die waarschijnlijk konden worden gebruikt als verdediging of om boomwortels los te wrikken. De schattingen lopen uiteen, maar sommige wetenschappers denken dat hij wel 700 kilo kon wegen. Vergelijkbaar met een moderne buffel — maar dan met een knaagtand.
Knaagdieren worden vaak onderschat, maar hun geschiedenis laat zien hoe veelzijdig en succesvol ze zijn. Van piepkleine muis tot reusachtige capibara: deze dieren hebben de aarde al miljoenen jaren veroverd, tand voor tand.
