Het zijn bepaald geen kleine beestjes, de zeekoeien. Deze uit de kluiten gewassen zeezoogdieren halen gemakkelijk 450 tot 600 kilogram en worden zo’n 3 tot 4,5 meter lang. De verre voorouders van deze kolossen leefden op het land, maar om de een of andere reden verkoos de soort toch een leven in het water. Ze zijn log, zwaar en groot, maar ongevaarlijk. Vakantiegangers die aan de kust van Florida zeekoeien spotten, willen er weleens een ritje op maken. Niet doen, de dieren zijn wettelijk beschermd en ze aanraken is verboden! Lees hieronder meer over deze fascinerende zeedieren.
Flinke eters
Je vindt zeekoeien, ook wel lamantijnen genoemd, vooral in ondiepe wateren langs de kust en riviermondingen. Het zijn planteneters, die zich vooral voeden met zeegras, algen en de bladeren van mangroven. De hoeveelheid voedsel die ze elke dag verorberen, bedraagt zo’n 10 procent van hun lichaamsgewicht. Dat kan per dag dus 40 tot 60 kilogram zijn. Een flinke maaltijd in elk geval…
In zout en zoet water
Caribische lamantijnen en West-Afrikaanse lamantijnen leven op de grens tussen zout en zoet water. Een biologisch regelmechanisme zorgt ervoor dat de zoutconcentratie in hun lijf nooit te hoog wordt. Deze soorten voelen zich daarom even goed thuis in zout water als in zoet water.
Koukleumen
Je zou verwachten dat plompe beesten als zeekoeien een dikke vetlaag bezitten die hun beschermt tegen de kou. Niets is minder waar. Het grootste deel van hun lichaam bestaat uit ingewanden en de maag, niet uit een isolerende vetlaag. Bovendien is hun metabolisme traag, waardoor hun lichaam weinig warmte produceert. Daarom zoeken lamantijnen warm water op, bij voorkeur water van zo’n 16 graden of hoger. In koudere wintermaanden vind je ze vaak terug op plaatsen waar het warme koelwater van energiecentrales wordt geloosd. Een lekker warm bad kan eens deugd doen, ook bij een zeekoe…
Diep ademhalen
Lamantijnen zijn zoogdieren en moeten regelmatig bovenkomen om adem te halen. Ze kunnen hun adem wel 20 minuten lang inhouden, maar dan moeten ze naar de oppervlakte om flink wat lucht te happen. Meestal steken ze hun kop om de 3 tot 5 minuten boven water om te ademen. Dat doen ze overigens efficiënter dan een mens: ze verversen zo’n 90 procent van hun longinhoud, wij raken maar tot 10 procent…
De Amazonelamantijn: een buitenbeentje
Elke familie heeft zo haar buitenbeentjes en bij lamantijnen is dat niet anders. In tegenstelling tot hun naaste verwanten leven Amazonelamantijnen uitsluitend in zoet water. Hun leefgebied is het Amazonebekken, waar de Amazonelamantijn in zoetwaterrivieren rondkuiert. De plaatselijke bevolking jaagt weleens op de dieren om vlees op de plank te krijgen.
De doejong: nog een geval apart
Julien Willem/wikicommons
Doejongs behoren tot dezelfde orde als lamantijnen. Ze lijken sterk op elkaar, maar er zijn ook een aantal in het oog springende verschillen. Wat bij een doejong het meest opvalt, is de omlaag gerichte snuit en de gevorkte staart. Doejongs komen voor in kustgebieden van de Indische en westelijke Stille Oceaan. Ze leven alleen in zout water.
Olifanten in de familie
Zeekoeien komen al 50 miljoen jaar voor op de aarde. Uit de studie van fossielen weet men dat zeekoeien en olifanten dezelfde voorouders bezaten. De olifanten pasten zich aan aan een leven op het land, terwijl de zeekoeien het water indoken. Miljoenen jaren geleden bleken er veel meer soorten zeekoeien te bestaan, die broederlijk naast elkaar op dezelfde locatie leefden. Tegenwoordig kennen we alleen nog maar 3 soorten lamantijnen en de doejongs.
Nooit naar de tandarts
Lamantijnen hoeven niet te vrezen voor een hoge rekening bij de tandarts. Hun tanden vernieuwen zich immers continu, een verschijnsel dat polyfyodontie wordt genoemd. Achteraan hun mond groeien er nieuwe tanden, die zich stilaan naar voor verplaatsen. Oude tanden vallen uit vooraan in de mond. Als dat bij de mens ook het geval was, hoefden we niet zo vaak naar de tandarts…
De uitgestorven Stellerzeekoe
Stellerzeekoe vormden waarschijnlijk de grootste soort in de orde van de zeekoeien. In de 18de eeuw werd er flink op deze dieren gejaagd. Na 1768 heeft men geen Stellerzeekoeien meer waargenomen. De soort is door bejaging uitgestorven. Volgens beschrijvingen van zeelui waren Stellerzeekoeien ongeveer 8 tot 10 meter lang en wogen ze tot 4 ton. Ze waren zo groot en hadden zo’n sterk drijfvermogen dat ze niet onder water konden duiken…
Mollige zeemeerminnen
Er bestaan heel wat verhalen over zeemeerminnen, dikwijls afkomstig van ontdekkingsreizigers die de wereldzeeën verkenden. Wie al vele maanden op een zwalkend schip zit en scheelziet van de honger, gaat inderdaad allerlei dingen zien in het zeewater. Het is erg waarschijnlijk dat een lamantijn vanop afstand vaak voor een mollige zeemeermin werd gehouden…
Groot lijf, kleine hersenen
Lamantijnen bezitten opvallend kleine hersenen. Deze zijn bovendien glad, zonder de typische ‘hersenkronkels’ zoals bij een mens. In verhouding tot het lichaamsgewicht hebben zeekoeien de kleinste hersenen van alle zoogdieren. Dat betekent niet dat lamantijnen dom zijn. Je kunt ze vaardigheden aanleren, ze kunnen kleuren onderscheiden en het zijn bovendien heel nieuwsgierige dieren.
Twee jaar kinderzorg
Vrouwelijke lamantijnen brengen om de twee tot vijf jaar een jong op de wereld. De ‘kalfjes’ wegen bij de geboorte al zo’n 25 kilogram en zijn meer dan een meter lang. Het kalf blijft twee jaar bij de moeder om daarna een stapje in de wereld te zetten.
Een nekwervel minder
Zoogdieren, waaronder de mens, bezitten allemaal 7 nekwervels (zelfs de giraffe!). Er zijn slechts twee uitzonderingen: luiaards en lamantijnen. Om een onduidelijke reden moeten lamantijnen het met één wervel minder stellen, en de dieren gaan dus met slechts zes nekwervels door het leven.
Bedreigde diersoorten
Alle drie soorten lamantijnen zijn met uitsterven bedreigd. Zeekoeien hebben geen natuurlijke vijanden, maar het is de mens die de grootste bedreiging vormt. De dieren zijn traag en drijven vlak onder het wateroppervlak. Hierdoor komen ze vaak in botsing met schepen, wat meestal fataal afloopt…