De witte haai, ook wel mensenhaai genoemd, is een dier dat mensen angst aanjaagt, maar tegelijkertijd fascineert. Met zijn bek vol scherpe tanden en uitstekende jaagvaardigheden is het dan ook een tegenstander van formaat. Mensen staan echter helemaal niet op het menu van deze roofvis, die het wel voorzien heeft op andere vissen, zeeleeuwen en zeehonden. In feite heeft de witte haai meer van mensen te vrezen dan andersom. Dit, en meer interessante weetjes over de witte haai hebben we voor je op een rijtje gezet!
Een echte speurneus
De witte haai is gezegend met een supergevoelige neus. Het kleinste spoortje bloed of urine kan hij van een behoorlijke afstand ruiken. Het lokaliseren van de bron van deze ‘lekkere’ geuren is vervolgens wel wat lastiger door de stromingen in de zee.
Bijna de grootste haai, maar net niet helemaal
Gemiddeld wordt de witte haai tussen de 4 en 5 meter lang, met uitschieters tot 6 meter. Hun gewicht loopt uiteen van iets minder dan 700 kilo tot zo’n 1100 kilo. De walvishaai is circa drie keer zo groot (13 meter) en ook de reuzenhaai met een gemiddelde lengte van 10 meter zijn groter. In een ver verleden leefde er een nog grotere haai, de Megalodon, met een lengte van 18 meter de grootste haai die ooit heeft geleefd.
De top 10 van grootste haaien kun je hier vinden.
Waarom niet de grijze haai?
De witte haai is grotendeels grijs van kleur, waarom dan de naam? Die dankt hij aan zijn witte buik.
Waar leeft de witte haai?
De witte haai leeft in alle zeeën. Ze hebben een voorkeur voor kustwateren waar een gematigd klimaat is. Ze kiezen plekken in de buurt van kolonies zeeleeuwen, bijvoorbeeld de zuidkust van Australië, de zuidkust van Afrika en de westkust van Noor-Amerika. In Europa leeft de witte haai in de Middellandse Zee, vooral bij Italië, de Languedoc kust in Frankrijk en rond de grote eilanden.
De witte haai is een slimme jager
Jonge witte haaien geven de voorkeur aan vissen, terwijl oudere dieren op jacht gaan naar grotere prooien als zeeleeuwen en zeehonden. Deze haaiensoort is uitgerust met de zogenaamde ‘ampullen van Lorenzini’, een speciaal orgaan in de haaienneus, waarmee hij elektromagnetische velden kan voelen. Australische wetenschappers kwamen er ook achter dat de witte haai een handig trucje heeft: tijdens het jagen maakt hij gebruik van de zon. Hij zorgt dat hij zelf de zon in de rug heeft, zodat zijn prooi hem niet ziet aankomen, omdat die juist tegen de zon in zwemt. Overigens ziet de witte haai de mens niet als prooi, maar een vergissing is snel gemaakt. Een surfer die op zijn board ligt te spartelen, heeft tenslotte wel iets weg van een zeehond…
Witte haai en aquarium: geen goede combinatie
Ooit een witte haai in gevangenschap gezien? Waarschijnlijk niet, of je moet er als de kippen bij zijn geweest wanneer er door een dierentuin of aquarium weer een nieuwe poging werd gedaan. In 1981 probeerde Sea World in San Diego het voor de eerste keer, maar na zestien dagen besloot het aquarium het dier weer vrij te laten.
In 2004 wist het Monterey Bay Aquarium een witte haai 198 dagen in gevangenschap te houden, maar nadat haar gedrag steeds agressiever werd, werd ook deze haai (opnieuw) haar vrijheid gegund.
Er is een aantal redenen waarom witte haaien het in gevangenschap niet goed doen. Ten eerste leggen ze normaal gesproken grote afstanden af, iets dat ervoor zorgt dat het water door hun kieuwen blijft stromen. Ten tweede snappen witte haaien niet veel van glas en kan dit tot verwondingen leiden. Een derde reden is het agressieve gedrag, bijvoorbeeld naar andere aquariumbewoners, en wat ook niet helpt is dat de witte haai een voorkeur heeft voor levend voedsel. Bezoekers van een aquarium of dierentuin willen misschien wel graag een witte haai zien, maar zitten er niet op te wachten om te zien hoe deze roofvis live een levende zeeleeuw verorbert.
Ze kunnen hoog springen
Er zijn niet veel haaiensoorten die uit het water springen, de witte haai is een uitzondering. Vooral de witte haaien die leven rond Seal Island in Zuid-Afrika staan er om bekend hoog te springen. Ze starten op grote diepte, zwemmen op grote snelheid omhoog en pakken hier zeehonden die aan het oppervlakte zwemmen. Door de hoge snelheid springen ze spectaculair uit het water.
Wittehaaientoerisme
Bij veel mensen staat zwemmen met witte haaien op de bucket list en op diverse plekken wordt het daarom aangeboden als toeristische attractie. Voorbeelden zijn de Gansbaai in Zuid-Afrika en aan de zuidkust van Australië. De echte durfallen laten zich in een speciale kooi naar beneden zakken, maar er worden ook tours aangeboden waarbij je veilig op de boot blijft.
Aardig zakcentje van de tandenfee
Zo’n 300 scherpe, driehoekige tanden, van zo’n 7,5 centimeter lang, verdeeld over 3 of 4 rijen. Dat is wat een volwassen witte haai in zijn bek heeft. En die tanden gebruikt hij niet eens om te kauwen! De tanden worden regelmatig gewisseld. Zodra er eentje uitvalt of afbreekt staat er alweer een nieuwe haaientand klaar.
Eierlevendbarend
De eieren van de witte haaien komen in de buik van mamahaai al uit en hier groeien de jongen nog even door, voordat ze de grote zee in gaan. Eierlevendbarend noem je dat. Na een jaar is de jonge witte haai al 2 meter lang!
De witte haai is kleurenblind
In het oog van de witte haai zit maar één type kegelcel, waardoor deze roofvis de wereld volledig in groentinten ziet. Zijn ogen zijn zo gemaakt dat hij boven zich het scherpst kan zien. Handig voor een verrassingsaanval op een prooi die boven hem zwemt! Vlak voor de witte haai aanvalt, rolt hij ter bescherming zijn ogen naar binnen.
Mmm, witte haaienlever
De witte haai staat vrijwel bovenaan in de voedselketen. Hij hoeft eigenlijk alleen de orka en de mens boven zich te tolereren, maar dit zijn wel twee geduchte vijanden.
Orka’s lijken het vooral op de lever van de witte haai te hebben voorzien. Aan de kust van Zuid-Afrika spoelden sinds 2017 diverse dode witte haaien aan, die vakkundig ontdaan waren van hun lever. Uit de bijtsporen bleek dat orka’s de daders waren. Waarschijnlijk vinden ze het stofje squaleen, dat in de lever van de witte haai zit, een ware delicatesse. De mens gebruikt squaleen in cosmetica (en in het coronavaccin) en ook andere lichaamsdelen van de witte haai zijn zeer geliefd. Ondanks dat de witte haai in veel gebieden een beschermde status heeft, tiert de illegale handel levendig. De vinnen worden gebruikt voor haaievinnensoep (Chinezen zien de vinnen als afrodisiacum) en kaken en tanden zijn gewilde souvenirs. Ook belandt de witte haai regelmatig als bijvangst in het visnet.
Hoe gevaarlijk is de witte haai?
Over veel gevaarlijke dieren wordt gezegd “ze zijn banger voor jou dan jij voor hun”. Dat zou ook moeten gelden voor Witte haaien, de mens is namelijk veel gevaarlijker voor hen dan vice versa. Per jaar worden er ongeveer 100 mensen aangevallen door haaien en de helft hiervan is door witte haaien. Meestal is de aanval niet dodelijk. Witte haaien zijn erg nieuwsgierig en soms vergissen ze zich. De mens staat niet op hun menu, dus als ze per ongeluk een mens te pakken hebben laten ze meestal gewoon weer los. Mensen maken per jaar zo’n 100 miljoen haaien dood, wij zijn dus veel gevaarlijker voor hun dan andersom!
Beschermd, maar bedreigd
De witte haai staat op de rode lijst van IUCN als kwetsbaar. Het is een beschermde diersoort, maar helaas is een lucratieve zwarte markt voor de tanden, vinnen en kaken van de haai.
De slechterik in de film
De aantrekkingskracht van haaien blijkt wel uit de hoeveelheid films die er over deze roofvissen is gemaakt. Vooral de witte haai speelt vaak de hoofdrol op het witte doek. De bekendste is toch wel Jaws (1975), een film die nog twee vervolgen kreeg, maar ook in The Shallows, 47 Meters Down, The Bait en Dark Tide neemt de witte haai de rol van schurk op zich.