Haaien zwemmen al lange tijd op onze planeet rond. Het hangt er een beetje vanaf welke definitie je aanhoudt, maar er zijn fossielen gevonden van de voorvaders van deze kraakbeenvissen die meer dan 420 miljoen jaar oud zijn! De circa 400 soorten die nu beschreven zijn, vallen onder de superorde Selachimorpha, die weer wordt verdeel in 8 orden. En dan zijn er nog 4 uitgestorven orden, al weet je natuurlijk nooit zeker wat er kilometers diep nog allemaal rondzwemt!
Wat maakt een haai haai?
Ook bij haaien is de ene soort de andere niet, maar toch zijn er een aantal gezamenlijke kenmerken. Zo is het skelet van haaien gemaakt van kraakbeen (dus niet van bot), hebben ze vijf tot zeven kieuwen, beschikken haaien over uitstekende zintuigen, zijn hun vinnen stijf in plaats van beweeglijk en zijn hun schubben, die aanvoelen als schuurpapier, tandvormig.
De kleinste en de grootste haai ter wereld
Haaien hebben een niet al te beste reputatie, maar eigenlijk is dit volkomen onterecht. Van de 400 soorten zijn er namelijk maar 4 à 5 die echt gevaarlijk zijn voor de mens. De dwerglantaarnhaai valt zeker niet in deze categorie. Met zijn grootte van maximaal 20 centimeter hoeven alleen krill en kleine krabben hem te vrezen.
Ook de grootste haai ter wereld, de walvishaai, is niet gevaarlijk voor de mens. Al moet je wel oppassen dat je niet in de buurt van zijn grote staart komt, want die komt wel hard aan. De walvishaai behoort tot de orde van bakerhaaien. Benieuwd welke haaiensoorten er verder nog tot deze orde behoren? We vertellen het je in dit artikel!
Grondhaaien (Carcharhiniformes)
De grondhaaien vormen met zo’n 270 verschillende soorten de grootste orde, waaronder weer 9 families vallen. De gezamenlijke kenmerken van grondhaaien zijn een knipvlies (een derde ooglid), een aarsvin, twee rugvinnen en vijf kieuwspleten.
De hamerhaai, met zijn typische T-vormige kop, behoort bijvoorbeeld tot deze orde. Eigenlijk nog een jonkie onder de haaien, want hij zwemt ‘pas’ 40 miljoen jaar op Aarde rond.
De grote blauwe haai is eveneens een grondhaai. Zijn familie, de requiemhaaien, is verantwoordelijk voor de meeste aanvallen op mensen. Maar deze haaiensoort heeft ook van ons te vrezen. Blauwe haaien worden namelijk veelvuldig bevist, met name voor hun vinnen. Ook is de blauwe haai nogal eens het slachtoffer van bijvangst. Andere bekende haaiensoorten die tot de orde Carcharhiniformes behoren zijn: de grijze rifhaai, de kathaai en de hondshaai.
Varkenshaaien (Heterodontiformes)
De orde der varkenshaaien bestaat uit maar één familie: de stierkophaaien. Ook de haaien die tot deze orde behoren hebben vijf kieuwspleten, twee rugvinnen en een aarsvin, maar het derde ooglid ontbreekt. Varkenshaaien hebben wel een klein spiraculum (een ademgat achter het oog) en worden maximaal 165 centimeter lang. Stierkophaaien bewegen zich over de zeebodem en zouden vooral zand happen als ze via hun bek adem zouden halen. Daarom doen ze dit via hun spiraculum. Ze zuigen water naar binnen, dat langs de kieuwen wordt geleid.
Grauwe haaien (Hexanchiformes)
Grauwe haaien hebben een aarsvin en maar één rugvin. Daarnaast hebben deze primitieve haaien zes of zeven kieuwen, in plaats van de gebruikelijke vijf. Tot de orde behoren twee of drie families, in ieder geval de franjehaaien en de koehaaien. ITIS, een systeem voor taxonomie, onderscheidt daarnaast een derde familie: Notorynchidae. Aangezien de franjehaaien maar weinig gemeen hebben met de koehaaien gaan er ook stemmen op om die eerste familie onder te brengen in een aparte orde.
De bekendste grauwe haai is de stompsnuitzeskieuwshaai, die ook wel simpelweg ‘grauwe haai’ wordt genoemd. Deze haaiensoort kan bijna 5 meter lang worden en leeft onder andere in de drie belangrijkste oceanen van de wereld (Indische, Atlantische en Grote Oceaan) en de Middellandse Zee.
Makreelhaaien (Lamniformes)
De makreelhaaien onderscheiden zichzelf van andere orden, door de plaatsing van hun bek achter de ogen. Tot de makreelhaaien behoren de op één en de op drie na grootste haaiensoorten: de reuzenhaai en de witte haai. Die laatste kennen we allemaal wel van de film Jaws, waarin deze haaiensoort heel wat badgasten genadeloos te grazen nam. De film heeft de reputatie van de witte haai geen goed gedaan, want in werkelijkheid komt het zeer zelden voor dat een witte haai mensen aanvalt. We staan in ieder geval niet standaard op zijn menu, dat wel bestaat uit grotere zeedieren.
De witte haai wordt ook wel mensenhaai genoemd en wordt maximaal tussen de 5 en 6 meter lang. De reuzenhaai (tussen de 6 en 8 meter) is in principe ook niet gevaarlijk voor de mens. Deze grote haai leeft van plankton! Minder bekende leden van deze orde zijn de reuzenbekhaai en de zeldzame koboldhaai.
Bakerhaaien (Orectolobiformes)
Bakerhaaien worden ook wel tapijthaaien genoemd, omdat hun mooie patronen wel wat weg hebben van een tapijtje. Om het verwarrend te maken zijn de tapijthaaien ook een aparte familie binnen de orde, evenals de verpleegsterhaaien, wobbegongs, blinde haaien en nog drie andere. Ook de grootste kraakbeenvis ter wereld, de walvishaai, behoort tot de bakerhaaien. Mannetjes worden gemiddeld zo’n 8 à 9 meter, terwijl vrouwtjes gemiddeld 14 meter meten. Deze bijzondere dieren kunnen wel 150 jaar oud worden. Misschien is een dieet van plankton toch nog niet zo gek! Helaas worden walvishaaien wel bedreigd, onder andere door de vervuiling van de oceanen en toerisme. Vakantiegangers willen maar al te graag zwemmen tussen deze waterreuzen, maar verstoren hiermee (onbedoeld) het natuurlijke gedrag van de haaien.
Zaaghaaien (Pristiophoriformes)
Deze orde dankt zijn naam aan een kenmerkende ‘zaagachtige’ snuit. Die heeft de zaagvis ook, eveneens een kraakbeenvis, maar de zaagvis behoort tot de superorde der roggen. Zaaghaaien hebben zes kieuwen. Ze komen over de hele wereld voor, maar voelen zich vooral thuis in het gebied tussen de Indische Oceaan en de Grote Oceaan. In 2020 werden er nog twee nieuwe soorten ontdekt voor de oostkust van Afrika: de Pliotrema Annae en de Pliotrema Kajae.
Doornhaaiachtigen (Squaliformes)
Doornhaaien hebben onder andere twee rugvinnen, vijf tot zeven kieuwspleten en een korte, spitse snuit. De orde omvat meer dan 120 soorten, die nogal wat uiterlijke verschillen vertonen. Deze haaienorde leeft soms op grote diepte en heeft daarom een handigheidje ontwikkeld: fotoforen. Dit zijn kleine lichtgevende organen die de haai een beetje licht in de duisternis brengen. De dwerglantaarnhaai bijvoorbeeld, gebruikt bioluminescentie onder andere als camouflage en als communicatiemiddel.
Zee-engelen (Squatiniformes)
Zee-engelen zijn makkelijk te verwarren met roggen. Ze hebben net zo’n afgeplat lichaam en hun borst- en buikvinnen lijken op vleugels. Vandaar de naam! Ze leven op de bodem van de zee, waar ze verstopt onder zand of modder hun prooi opwachten. In de Noordzee leeft de gewone zee-engel (Squatina squatina), waarvan de vrouwtjes wel 2,4 meter lang kunnen worden.
Uitgestorven orden van haaien
Cladoselachiformes
De orde der Cladoselachiformes is een van de vroegste voorlopers van de tegenwoordige haaiensoorten. In hun twee rugvinnen zat een wervel.
Hybodontiformes
Deze orde leefde op Aarde tussen het Laat-Devoon en het Laat-Krijt. Hybodontiformes kwamen vooral voor in zoutwater, maar enkele soorten gaven de voorkeur aan zoetwater. De tanden van deze kraakbeenvissen werden aangepast aan het voedsel dat de dieren aten. Van smalle, scherpe tanden voor het verorberen van vissen, tot afgeronde brede tanden die perfect waren voor het kraken van het pantser van een schaaldier.
Symmoriiformes
Fossielen van haaien die tot deze orde behoorden, zijn gevonden op diverse plekken, zoals Japan, Alaska en Rusland.
Xenacantiformes
Deze orde omvatte drie families: Diplodoselachidae, Xenacanthidae en Orthacanthidae. Sommige soorten werden tot wel 5 meter lang en hadden getande stekels die vanuit de nek naar achteren staken.